2. 2 Việt Sử Toàn Thư
Mục Lục
Lời giới thiệu
Lời tác giả
Phần Thứ Nhất
Chương 1 - Khái luận về xã hội Việt Nam xưa và nay
1. Địa lý thiên nhiên -- 2. Người Việt Nam -- 3. Gốc tích.
Chương 2 - Đời sống thượng cổ của dân tộc Việt Nam
Chương 3 - Nhà Hồng Bàng (2879 - 258 tr. T. L.)
1. Truyền thuyết về nhà Hồng Bàng -- 2. Nước Văn Lang
Chương 4 - Nhà Thục (257 - 207 tr. T. L.)
Chương 5 - Xã hội Trung Hoa trong thời thượng cổ
1. Xã hội và văn hóa -- 2. Trật tự xã hội và gia đình -- 3. Việc quan chế -- 4. Pháp
chế -- 5. Binh chế -- 6. Điền chế -- 7. Học chính -- 8. Khổng Tử -- 9. Lão Tử -- 10.
Trang Tử -- 11. Tuân Huống.
Phần Thứ Hai
Bắc Thuộc Thời Đại
Chương 1 - Nhà Triệu (Bắc thuộc lần thứ I 207-111 tr. T. L.)
1. Chỗ rẽ của lịch sử Âu Lạc -- 2. Chính trị của Triệu Đà -- 3. Nam Việt và Tây Hán -
- 4. Xã hội Việt Nam dưới thời Triệu Đà -- 5. Những vua kế nghiệp Triệu Đà --- 6.
Đế quốc Việt Nam xụp đổ -- 7. Công tội của Thái Phó Lữ Gia (Phê bình của Ngô
Thời Sĩ).
Chương 2 - Nhà Tây Hán (Bắc thuộc lần II 111 tr. T. L. - 39 T. L.)
1. Đơn vị hành chánh trên đất Giao Chỉ -- 2. Bộ máy cai trị ở đất Giao Châu.
Chương 3 - Nhà Trưng (40 - 43)
1. Phần cờ nương tử -- 2. Nhà Đông Hán phục thù -- 3. Tính chất cách mạng của
cuộc khởi nghĩa năm Canh Tý.
Chương 4 - Bắc thuộc lần III (43 - 544 Đông Hán - Nam Bắc triều)
Cuộc cải cách của Mã Viện trên đất Giao Châu
Chương 5 - Người Việt Nam học chữ Tàu
3. 3 Việt Sử Toàn Thư
1. Việc truyền bá Hán học -- 2. Ảnh hưởng Phật đồ với nền văn học của chúng ta --
3. Phật Giáo -- 4. Một điều sai lầm về Sĩ Nhiếp.
Chương 6 - Cuộc cách mạng phản Đế lần thứ hai của dân Giao Chỉ
1. Bà Triệu chống quân Đông Ngô -- 2. Lâm Ấp quấy phá Giao Châu.
Chương 7 - Nhà Tiền Lý (544 - 602)
1. Lý Nam Đế (544 - 548) -- 2. Hậu Lý Nam Đế (571 - 602).
Chương 8 - Bắc thuộc lần IV (603 - 939)
1. Nhà Tùy đánh Lâm Ấp -- 2. Nhà Đường đối với An Nam -- 3. Mai Hắc Đế khởi
nghĩa (722) -- 4. Giặc Côn Lôn và Đồ Bà -- 5. Bố Cái Đại Vương -- 6. Cuộc xâm lăng
Giao Châu của Nam Chiếu --- 7. Sự thất bại của Nam Chiếu và sự nghiệp của Cao
Biền.
Chương 9 - Cuộc tranh đấu của dân tộc Việt Nam từ họ Khúc đến họ Ngô
Trận thủy chiến đầu tiên của Việt Nam.
Phần Thứ Ba
Việt Nam Trên Đường Độc Lập (939)
Chương 1 - Nhà Ngô (939 - 965)
Chương 2 - Nhà Đinh (968 - 980)
1. Đinh Tiên Hoàng -- 2. Đinh Phế Đế.
Chương 3 - Nhà Tiền Lê (980 - 1009)
1. Lê Hoàn đánh Tống -- 2. Việc ngoại giao -- 3. Việc đánh Chiêm Thành -- 4. Sự
mở mang trong nước -- 5. Cái án Lê Hoàn và Dương Hậu.
Chương 4 - Các vua kế tiếp Lê Đại Hành
I. Lê Trung Tông (1005)
II. Lê Ngọa Triều (1005 - 1009)
1. Việc ngoại giao với Bắc Triều -- 2. Sự tàn ác của Ngọa Triều -- 3. Vụ âm mưu
cướp ngôi nhà Tiền Lê.
Chương 5 - Nhà Hậu Lý (1010 - 1225)
I. Lý Thái Tổ (1010 - 1028)
II. Lý Thái Tông (1028 - 1054)
1. Việc chính trị -- 2. Việc quân sự -- 3. Dẹp Chiêm Thành.
III. Lý Thánh Tông (1054 - 1072)
4. 4 Việt Sử Toàn Thư
1. Việc mở mang Phật Giáo và Nho Giáo -- 2. Đánh Chiêm Thành.
IV. Lý Nhân Tông (1072 - 1127)
1. Vụ tranh dành quyền vị -- 2. Việc chính trị -- 3. Việc đánh Tống -- 4. Cuộc phục
thù của nhà Tống -- 5. Đánh Chiêm Thành.
V. Lý Thần Tông (1128 - 1138)
VI. Lý Anh Tông (1138 - 1175)
1. Đỗ Anh Vũ và Tô Hiến Thành -- 2. Việc ngoại giao.
VII. Lý Cao Tông (1176 - 1210)
VIII. Lý Huệ Tông (1211 - 1225)
IX. Lý Chiêu Hoàng (1225)
Chương 6 - Khái niệm về Phật giáo và văn học dưới đời nhà Lý
Chương 7 - Nhà Trần (1225 - 1413) -- Nước Việt Nam dưới đời Trần Sơ
I. Trần Thái Tông (1225 - 1258)
1. Tàn sát họ Lý. -- 2. Việc đảo lộn nhân luân. -- 3. Việc đánh dẹp trong nước. -- 4.
Những công cuộc cải cách. -- 5. Việc binh chế và lực lượng quân đội dưới đời Trần -
Sơ. -- 6. Kinh tế và xã hội. -- 7. Phong tục. -- 8. Văn hóa. -- 9. Cuộc chiến tranh tự
vệ thứ nhất của Việt Nam.
II. Trần Thánh Tông (1258 - 1278)
1. Việc chính trị. -- 2. Việc ngoại giao với Mông Cổ.
III. Trần Nhân Tông (1279 - 1293)
A- Mông Cổ gây hấn lần thứ hai
1. Việc ngoại giao tan vỡ. -- 2 Huyết chiến giữa Việt Nam và Mông Cổ. - Hội Nghị
Bình Than (1282). - Hội Nghị Diên Hồng (1284). - Quân Nam rút theo kế hoạch. -
Hội nghị quân sự Vạn Kiếp. III Mông Cổ tấn công. - Mặt trận Đông Nam. - Cuộc
tổng tấn công của Việt Nam. Việt Nam thu phục Thăng Long. - Trận Tây Kết. - Trận
Vạn Kiếp.
B- Mông Cổ tấn công lần thứ hai (1287)
I Trận Vân Đồn. II Trận Bạch Đằng. III Việc truy kích Thoát Hoan. IV Cuộc giảng
hòa. V Chiến pháp của Hưng Đạo Vương.
IV. Trần Anh Tông (1293 - 1314)
Việc gả Huyền Trân cho Chế Mân
V. Trần Minh Tông (1314 - 1329)
VI. Trần Hiến Tông (1329 - 1341)
Giặc Ngưu Hống và giặc Lào
VII. Trần Dụ Tông (1341 - 1369)
5. 5 Việt Sử Toàn Thư
1. Việc chính trị. -- 2. Việc giao thiệp với Trung Hoa. -- 3. Việc giao thiệp với Chiêm
Thành. -- 4. Dụ Dương Nhật Lễ.
VIII. Trần Nghệ Tông (1370 - 1372)
Tiểu sử Hồ Quý Ly.
IX. Trần Duệ Tông (1372 - 1377)
X. Trần Phế Đế (1377 - 1388)
1. Việc giao thiệp với nhà Minh. -- 2. Chiêm Thành tấn công Thăng Long. -- 3. Âm
mưu trừ Hồ Quý Ly thất bại.
XI. Trần Thuận Tông (1388 - 1398)
1. Chế Bồng Nga tử trận. -- 2. Cuộc cách mạng của Hồ Quý Ly: Cải cách chính trị.
Cải cách quân sự. Cải cách kinh tế. Cải cách xã hội. Cải cách văn hóa. -- 3. Cuộc
đảo chính Hồ Quý Ly.
Chương 8 - Nhà Hồ (1400 - 1407)
I. Hồ Quý Ly (1400)
II. Hồ Hán Thương (1400 - 1407)
1. Cuộc giao tranh giữa nhà Hồ và nhà Minh. - Thành Đa Bang thất thủ. - Trận Mộc
Phàm Giang. - Trận Hàm Tử Quan. - Nguyên nhân thất bại của Hồ Quý Ly. -- 2. Hồ
Quý Ly có làm mất nước không?
Chương 9 - Bắc thuộc lần thứ năm -- Nhà Hậu Trần (1407 - 413)
1. Chính sách thống trị của nhà Minh. -- 2. Giản Định Đế khởi nghĩa (1407 - 1409). -
- 3. Trần Quý Khoách (1409 - 1413)
Chương 10 - Nhà Hậu Lê. Lê Lợi chấm dứt chế độ Minh thuộc (1417 - 1427)
1. Giai đoạn đen tối. -- 2. Giai đoạn tươi sáng. -- 3. Cuộc tổng phản công của giặc
Minh (Mặt trận miền Bắc). -- 4. Trận Tuy Động. -- 5. Việt quân phong tỏa Đông Đô.
-- 6. Trận chi Lăng. -- 7. Quân Minh xin hòa giải. -- 8. Việc cầu phong.
Nhà Hậu Lê (1428 - 1527)
I. Lê Thái Tổ (1428 - 1433)
1. Học chính. -- 2. Luật pháp. -- 3. Hành chánh. -- 4. Cải cách điền địa. -- 5. Binh
chế. -- 6. Việc giết công thần.
II. Lê Thái Tông (1434 - 1442)
Cái án Lê Chi Viên (1442)
III. Lê Nhân Tông (1443 - 1459)
IV. Lê Thánh Tông (1460 - 1497)
1. Việc chính trị. -- 2. Tổ chức hương thôn. -- 3. Việc đình. -- 4. Hành chính. -- 5.
Quan chế. -- 6. Thuế đinh. -- 7. Thuế điền thổ. -- 8. Nông nghiệp. -- 9. Luật pháp
6. 6 Việt Sử Toàn Thư
bảo vệ nhân quyền. -- 10. Quyền lợi xã hội. -- 11. Tổ chức võ bị. -- 12. Võ công đời
Hồng Đức. -- 13. Văn trị đời Hồng Đức.
V. Lê Hiến Tông (1497 - 1504)
VI. Lê Túc Tông (1504 1505)
VII. Lê Uy Mục (1505 - 1509)
VIII. Lê Tương Dực (1510 - 1516)
IX. Lê Chiêu Tông
X. Lê Cung Hoàng (1516 - 1527)
Chương 11 - Nhà Mạc (1527 - 1667)
Mạc Đăng Dung (1527 - 1529)
1. Tình trạng Việt Nam đầu thế kỷ XVI. -- 2. Tiểu sử Mạc Đăng Dung. -- 3. Vụ Trần
Thiêm Bình thứ hai. -- 4. Một cuộc chiến tranh tâm lý. -- 5.Vụ án Mạc Đăng Dung.
Chương 12 - Loạn phong kiến Việt Nam. Nam Bắc triều (1527 - 1592)
1. Trịnh Kiểm và Nguyễn Kim. -- 2. Biến cố tại Nam triều. -- 3. Thất bại của Bắc
triều.
Chương 13 - Nước Việt Nam từ Bắc vào Nam (1674 - 1775)
1. Họ Trịnh làm chúa miền Bắc. -- 2. Họ Nguyễn xưng hùng phương Nam.
Chương 14 - Trịnh - Nguyễn phân tranh (1627 - 1775)
1. Đại chiến lần thứ nhất (1627). -- 2. Đại chiến lần thứ hai (1630) -- 3. Đại chiến
lần thứ ba (1635). -- 4. Đại chiến lần thứ tư (1648). -- 5. Đại chiến lần thứ năm
(1655) -- 6. Đại chiến lần thứ sáu (1661) -- 7. Đại chiến lần thứ bảy (1672).
Chương 15 - Sự nghiệp hai họ Trịnh - Nguyễn
Chương 16 - Những vụ phiến loạn dưới đời chúa Trịnh
Chương 17 - Các hoạt động của Nguyễn
Chương 18 - Các cuộc chiến tranh cuối cùng của hai họ Trịnh - Nguyễn (1774)
Chương 19 - Nhà Tây Sơn (1778 - 1802)
1. Tiểu sử nhà Tây Sơn. -- 2. Tây Sơn diệt Nguyễn tại Nam Việt. -- 3. Nguyễn Huệ
đuổi quân Xiêm. -- 4. Nguyễn Huệ đánh Thuận Hóa. -- 5. Nguyễn Huệ ra Thăng
Long. -- 6. Chim Bằng gẫy cánh.
Chương 20 - Một võ công oanh liệt bậc nhất của Việt Nam cuối thế kỷ XVIII
1. Cái chết của Vũ Văn Nhậm. -- 2. Chiến sự Việt-Thanh. -- 3. Cuộc giao thiệp giữa
Tây Sơn và Thanh đình. -- 4. Chính trị của vua Quang Trung. -- 5. Vua Chiêu Thống
bị nhục trên đất Tàu.
Những cuộc chiến tranh cuối cùng giữa Tây Sơn và Cựu Nguyễn
7. 7 Việt Sử Toàn Thư
1. Nguyễn Vương quật khởi. -- 2. Nguyễn Vương tấn công Qui Nhơn lần thứ nhất
(1790). -- 3. Qui Nhơn thất thủ lần thứ hai và ba. -- 4. Phú Xuân đổi chủ. -- 5.
Nguyễn Vương ra Bắc Hà.
Chương 21 - Người Âu Châu sang Việt Nam
1. Việt Nam dưới con mắt người Pháp. -- 2. Đạo Thiên Chúa.
Chương 22 - Nhà Nguyễn (1802 - 1945)
I. Gia Long (1802 - 1820)
1. Thế tổ xưng đế hiệu. -- 2. Bộ máy chính quyền trung ương. -- 3. Các địa hạt
hành chính lớn. -- 4. Binh chế. -- 5. Công vụ. -- 6. Việc học hành và luật pháp. -- 7.
Việc tài chính. -- 8. Việc ngoại giao với Pháp. -- 9. Việc ngoại giao với Trung Quốc. -
- 10. Giao thiệp với Miên-Lào-Tiêm La. -- 11. Bàn về loạn phong kiến ở Việt Nam. --
12. Vài ý kiến về vua Gia Long.
II. Thánh Tổ (1820 - 1840)
1. Hoàn thiên bộ máy chính quyền. -- 2. Việc học hành thi cử. -- 3. Sách vở. -- 4.
Những cuộc phiến loạn. -- 5. Việc ngoại giao với Pháp. -- 6. Việc Ai Lao và Chân
Lạp. -- 7. Việc cấm đạo. -- 8. Bàn về Thánh Tổ.
III. Hiến Tổ (1841 - 1847)
1. Cá nhân của vua Hiến Tổ. -- 2. Việc Chân Lạp và Tiêm La. -- 3. Cuộc đánh phá
đầu tiên của Pháp ở Việt Nam.
Phần Thứ Tư
Việt Nam Mất Độc Lập Về Tay Pháp
Chương 1 - Dực Tông (1847 - 1883)
1. Vua Tự Đức và tình thế Việt Nam giữa thế kỷ XIX. -- 2. Việc ngoại giao và cấm
đạo. -- 3. Việc văn học và binh chế. -- 4. Những vụ phiến động trong nước.
Chương 2 - Người Pháp ra mặt xâm chiếm Việt Nam
1. Nguyên nhân của sự xâm lăng. -- 2. Đặc phái viên Pháp đến Việt Nam. -- 3. Việt
Nam mất ba tỉnh Đông Nam Kỳ. -- 4. Phản ứng của triều đình Huế. -- 5. Phong Trào
kháng Pháp ở Nam Kỳ. -- 6. Người Pháp chiếm nốt ba tỉnh miền Tây Nam Kỳ. -- 7.
Những nghĩa sĩ miền Nam.
Chương 3 - Quân Pháp đánh Bắc Kỳ
1. Nguyên nhân việc người Pháp ra Bắc. -- 2. Pháp quân đánh Bắc Kỳ lần thứ I. --
3. Hòa ước năm Giáp Tuất (1874). -- 4. Hà thành thất thủ lần thứ hai. -- 5. Sự phế
lập ở Huế. -- 6. Hòa ước năm Quí Mùi (1883). -- 7. Hòa ước Thiên Tân lần thứ hai. -
- 8. Hòa ước Patenôtre (1884).
Chương 4 - Tàn cuộc của phong kiến Việt Nam
8. 8 Việt Sử Toàn Thư
1. Phong trào Cần Vương cứu quốc. -- 2. Phong trào Văn Thân kháng Pháp. -- 3.
Vua Thành Thái (1884 - 1907). -- 4. Vua Duy Tân (1907 - 1916). -- 5. Cuộc bảo hộ
của nước Pháp.
Chương V - Những cuộc tranh thủ độc lập của Việt Nam từ 1928 - 1954
1. Xã hội Việt Nam dưới thời Pháp thuộc. -- 2. Những cuộc tranh đấu của thế hệ trẻ
tuổi. -- 3. Cuộc đảo chánh 9-3-1945. -- 4. Lá bài Bảo Đại và Hiệp Định Hạ Long. --
5. Cuộc chiến tranh Thực - Cộng (1945 - 1954). -- 6. Thỏa hiệp Genève. -- 7. Kết
Luận
Tài liệu tham khảo
Ý kiến của văn gia trí thức về Việt Sử Toàn Thư
Phụ lục 1: Bảng đối chiếu các triều đại Việt Nam với triều đại Trung Hoa
Phụ lục 2: Thế Phả họ Nguyễn
Phụ lục 3: Thế Phả họ Trịnh
9. 9 Việt Sử Toàn Thư
Kính dâng hương hồn song thân đã sớm hun đúc cho con một tấm
lòng thiết tha với đất nước để viết nên những trang sử oai hùng của dân
tộc.
Phạm Văn Sơn
Lời Giới Thiệu
"Chim Việt làm tổ cành nam (Việt điểu sào nam chi)", một câu nói ngắn gọn nhưng
hàm chứa một ý nghĩa thật sâu: người Việt Nam không bao giờ quên được cội nguồn
của mình! Nhờ tinh thần đó mà trên trường quốc tế, dù phải chịu một ngàn năm đô hộ
giặc Tàu, một trăm năm nô lệ giặc Tây.
Nhưng hiện nay, với chính sách hủy diệt văn hóa truyền thống dân tộc trong nước,
và sức lôi cuốn mãnh liệt của nền văn minh vật chất Âu Mỹ ngoài nước, dân tộc chúng
ta đang phải đối đầu với một hiểm họa diệt vong mới, có mức độ trầm trọng hơn tất cả
các hiểm họa đã gặp phải trong quá khứ.
Chỉ có lòng yêu nước nồng nàn, phát xuất từ đáy lòng của mọi người Việt mới giúp
chúng ta vượt qua được hiểm họa này. Chỉ có lòng yêu quê hương thiết tha mới là
động cơ bắt chúng ta chung góp tâm trí vào việc bảo tồn và phát huy nền văn hóa cao
quý của cha ông để lại.
Với mục tiêu duy nhất là nuôi dưỡng lòng yêu nước cần thiết trong lòng mọi người
Việt tại Nhật, sinh thành những tâm hồn thiết tha với quê hương, dân tộc, chúng tôi đã
mạn phép in lại 600 bộ Việt Sử Toàn Thư này của Sử Gia Phạm Văn Sơn để phân phối
trong cộng đồng người Việt tại Nhật.
Với công trình khảo cứu sâu rộng của Sử gia yêu nước Phạm Văn Sơn và tính chất
khách quan, dân tộc, khoa học, phong phú, giản dị ... của bộ sách này, chúng tôi mong
muốn mỗi gia đình Việt Nam tại Nhật sẽ có ít nhất một bộ, lúc nào cũng có trong nhà,
để dễ dàng chỉ dạy con em về lịch sử hào hùng bất khuất của dân tộc Việt.
Chúng tôi cũng chân thành cảm tạ Hiệp Hội Liên Đới Người Tỵ Nạn Đông Dương đã
yểm trợ toàn thể chi phí để in lại bộ sách này.
Hiệp Hội Người Việt Tại Nhật Bản
Nhật Bản, 1983
Nam Nghệ Xã
10. 10 Việt Sử Toàn Thư
Cùng Bạn Đọc Thân Mến
Từ mười hai năm nay, bước chân vào làng sử học, chúng tôi đã được hân hạnh giới
thiệu các bạn văn gia trí thức và học sinh một tổ tác phẩm nhỏ như Việt Nam Tranh
Đấu Sử, Việt Nam Hiện Đại Sử Yếu, Vĩ Tuyến 17, Việt Sử Tân Biên quyển I, II, III.
Những cuốn sách này được tái bản nhiều lần và trước những sự đóng góp của chúng
tôi đối với văn hóa nước nhà, các bạn đọc đã tỏ có nhiều cảm tình và tin cậy, do đó để
tạ lòng tri kỷ bốn phương hàng năm chúng tôi tiếp tục gửi đến tay các bạn những tác
phẩm về sử học.
Gần đây, Việt sử tân biên được các bạn trí thức trong nước và ngoài nước đặc biệt
lưu ý và tán thưởng trên các báo Bách Khoa, Thế Giới Tự Do, Tân Dân, Chỉ Đạo, Ngôn
Luận, Tự Do, v.v... nhưng bộ sử này còn tới 4 cuốn nữa mới hết, tức là phải xuất bản
đều đặn luôn bốn năm mới hoàn thành.
Trong lúc này, nhiều bạn giáo sư và học sinh thường gửi thư đến chúng tôi yêu cầu
nên gấp rút soạn một cuốn Việt sử tân biên thâu hẹp gồm đủ chi tiết từ Thượng cổ thời
đại đến hết thời Pháp thuộc để tiện dụng hơn trong các trường học. Theo ý các bạn,
Việt Sử Tân Biên gồm 7 cuốn chỉ lợi ích nhiều cho các giáo sư sử địa, các văn gia trí
thức cần biên khảo rộng rãi và cho một số sinh viên nặng tình đặc biệt với sử học. Quả
vậy, chúng tôi đã đọc khá nhiều sách, chuyện ký để viết một bộ sách có mục đích giúp
các bạn kể trên khỏi mất nhiều thời giờ tìm tòi sử liệu và nghĩ ngợi về sự bình giải, mặc
dầu công việc của chúng tôi vẫn có thể còn nhiều khuyết điểm.
Ngoài ra, từ trên 30 năm nay, tuy trong các thư viện của chúng ta đã có một sách về
lịch sử, nhưng các sách này vẫn còn mang nặng ảnh hưởng của tư tưởng thời phong
kiến, đế quốc. Nếu cần tiến bộ, tất nhiên ta phải có những cuốn sử mới viết theo quan
niệm rộng rãi và tinh thần phóng khoáng của trào lưu dân chủ ngày nay cùng gồm thâu
được nhiều điều mới lạ do sự khám phá hay sưu tầm của các học giả cận đại, hiện đại.
Hôm nay, Việt Sử Toàn Thư ra mắt các bạn. Chúng tôi hy vọng tác phẩm này sẽ
hợp với nhu cầu của tình thế một phần nào, góp được ít nhiều công quả cần thiết cho
sự phát triển và xây dựng văn học của nước nhà trong giai đoạn mới của lịch sử. Tuy
nhiên do sử học nước nhà chưa hết phôi thai, ấu trĩ, sử liệu lại thất đắc khá nhiều qua
các quốc biến, sách này không khỏi có điều lỗi lầm, sơ sót. Trong khi chờ đợi một hoàn
thiện, chúng tôi xin sẵn sàng chào đón sự uốn nắn và chỉ bảo của các bạn trí thức gần
xa.
Sài gòn ngày 14 tháng 3 năm Canh Tý - Phạm Văn Sơn
11. 11 Việt Sử Toàn Thư
Mục Lục
Lời giới thiệu
Lời tác giả
Phần Thứ Nhất
Chương 1 - Khái luận về xã hội Việt Nam xưa và nay
1. Địa lý thiên nhiên -- 2. Người Việt Nam -- 3. Gốc tích.
Chương 2 - Đời sống thượng cổ của dân tộc Việt Nam
Chương 3 - Nhà Hồng Bàng (2879 - 258 tr. T. L.)
1. Truyền thuyết về nhà Hồng Bàng -- 2. Nước Văn Lang
Chương 4 - Nhà Thục (257 - 207 tr. T. L.)
Chương 5 - Xã hội Trung Hoa trong thời thượng cổ
1. Xã hội và văn hóa -- 2. Trật tự xã hội và gia đình -- 3. Việc quan chế -- 4. Pháp chế --
5. Binh chế -- 6. Điền chế -- 7. Học chính -- 8. Khổng Tử -- 9. Lão Tử -- 10. Trang Tử --
11. Tuân Huống.
Phần Thứ Hai
Bắc Thuộc Thời Đại
Chương 1 - Nhà Triệu (Bắc thuộc lần thứ I 207-111 tr. T. L.)
1. Chỗ rẽ của lịch sử Âu Lạc -- 2. Chính trị của Triệu Đà -- 3. Nam Việt và Tây Hán -- 4.
Xã hội Việt Nam dưới thời Triệu Đà -- 5. Những vua kế nghiệp Triệu Đà --- 6. Đế quốc
Việt Nam xụp đổ -- 7. Công tội của Thái Phó Lữ Gia (Phê bình của Ngô Thời Sĩ).
Chương 2 - Nhà Tây Hán (Bắc thuộc lần II 111 tr. T. L. - 39 T. L.)
1. Đơn vị hành chánh trên đất Giao Chỉ -- 2. Bộ máy cai trị ở đất Giao Châu.
Chương 3 - Nhà Trưng (40 - 43)
1. Phần cờ nương tử -- 2. Nhà Đông Hán phục thù -- 3. Tính chất cách mạng của cuộc
khởi nghĩa năm Canh Tý.
Chương 4 - Bắc thuộc lần III (43 - 544 Đông Hán - Nam Bắc triều)
Cuộc cải cách của Mã Viện trên đất Giao Châu
Chương 5 - Người Việt Nam học chữ Tàu
1. Việc truyền bá Hán học -- 2. Ảnh hưởng Phật đồ với nền văn học của chúng ta -- 3.
Phật Giáo -- 4. Một điều sai lầm về Sĩ Nhiếp.
Chương 6 - Cuộc cách mạng phản Đế lần thứ hai của dân Giao Chỉ
1. Bà Triệu chống quân Đông Ngô -- 2. Lâm Ấp quấy phá Giao Châu.
12. 12 Việt Sử Toàn Thư
Chương 7 - Nhà Tiền Lý (544 - 602)
1. Lý Nam Đế (544 - 548) -- 2. Hậu Lý Nam Đế (571 - 602).
Chương 8 - Bắc thuộc lần IV (603 - 939)
1. Nhà Tùy đánh Lâm Ấp -- 2. Nhà Đường đối với An Nam -- 3. Mai Hắc Đế khởi nghĩa
(722) -- 4. Giặc Côn Lôn và Đồ Bà -- 5. Bố Cái Đại Vương -- 6. Cuộc xâm lăng Giao Châu
của Nam Chiếu --- 7. Sự thất bại của Nam Chiếu và sự nghiệp của Cao Biền.
Chương 9 - Cuộc tranh đấu của dân tộc Việt Nam từ họ Khúc đến họ Ngô
Trận thủy chiến đầu tiên của Việt Nam.
Phần Thứ Ba
Việt Nam Trên Đường Độc Lập (939)
Chương 1 - Nhà Ngô (939 - 965)
Chương 2 - Nhà Đinh (968 - 980)
1. Đinh Tiên Hoàng -- 2. Đinh Phế Đế.
Chương 3 - Nhà Tiền Lê (980 - 1009)
1. Lê Hoàn đánh Tống -- 2. Việc ngoại giao -- 3. Việc đánh Chiêm Thành -- 4. Sự mở
mang trong nước -- 5. Cái án Lê Hoàn và Dương Hậu.
Chương 4 - Các vua kế tiếp Lê Đại Hành
I. Lê Trung Tông (1005)
II. Lê Ngọa Triều (1005 - 1009)
1. Việc ngoại giao với Bắc Triều -- 2. Sự tàn ác của Ngọa Triều
3. Vụ âm mưu cướp ngôi nhà Tiền Lê.
Chương 5 - Nhà Hậu Lý (1010 - 1225)
I. Lý Thái Tổ (1010 - 1028)
II. Lý Thái Tông (1028 - 1054)
1. Việc chính trị -- 2. Việc quân sự -- 3. Dẹp Chiêm Thành.
III. Lý Thánh Tông (1054 - 1072)
1. Việc mở mang Phật Giáo và Nho Giáo -- 2. Đánh Chiêm Thành.
IV. Lý Nhân Tông (1072 - 1127)
1. Vụ tranh dành quyền vị -- 2. Việc chính trị -- 3. Việc đánh Tống -- 4. Cuộc phục thù
của nhà Tống -- 5. Đánh Chiêm Thành.
V. Lý Thần Tông (1128 - 1138)
VI. Lý Anh Tông (1138 - 1175)
1. Đỗ Anh Vũ và Tô Hiến Thành -- 2. Việc ngoại giao.
VII. Lý Cao Tông (1176 - 1210)
13. 13 Việt Sử Toàn Thư
VIII. Lý Huệ Tông (1211 - 1225)
IX. Lý Chiêu Hoàng (1225)
Chương 6 - Khái niệm về Phật giáo và văn học dưới đời nhà Lý
Chương 7 - Nhà Trần (1225 - 1413) -- Nước Việt Nam dưới đời Trần Sơ
I Trần Thái Tông (1225 - 1258)
I Tàn sát họ Lý. II Việc đảo lộn nhân luân. III Việc đánh dẹp trong nước. IV Những
công cuộc cải cách. V Việc binh chế và lực lượng quân đội dưới đời Trần - Sở. IV Kinh tế
và xã hội. VII Phong tục. VIII Văn hóa. IX Cuộc chiến tranh tự vệ thứ nhất của Việt Nam.
II Trần Thánh Tông (1258 - 1278)
I Việc chính trị. II Việc ngoại giao với Mông Cổ.
III Trần Nhân Tông (1279 - 1293)
A - Mông Cổ gây hấn lần thứ hai
I Việc ngoại giao tan vỡ. -- II Huyết chiến giữa Việt Nam và Mông Cổ. - Hội Nghị Bình
Than (1282). - Hội Nghị Diên Hồng (1284). - Quân Nam rút theo kế hoạch. - Hội nghị
quân sự Vạn Kiếp. -- III Mông Cổ tấn công. - Mặt trận Đông Nam. - Cuộc tổng tấn công
của Việt Nam. Việt Nam thu phục Thăng Long. - Trận Tây Kết. - Trận Vạn Kiếp.
B - Mông Cổ tấn công lần thứ hai (1287)
I Trận Vân Đồn. -- II Trận Bạch Đằng. -- III Việc truy kích Thoát Hoan. -- IV Cuộc giảng
hòa. -- V Chiến pháp của Hưng Đạo Vương.
IV Trần Anh Tông (1293 - 1314)
Việc gả Huyền Trân cho Chế Mân
V Trần Minh Tông (1314 - 1329)
VI Trần Hiến Tông (1329 - 1341)
Giặc Ngưu Hống và giặc Lào
VII Trần Dụ Tông (1341 - 1369)
I Việc chính trị. II Việc giao thiệp với Trung Hoa. III Việc giao thiệp với Chiêm Thành. IV
Dụ Dương Nhật Lễ.
VIII Trần Nghệ Tông (1370 - 1372)
Tiểu sử Hồ Quý Ly.
IX Trần Duệ Tông (1372 - 1377)
X Trần Phế Đế (1377 - 1388)
I Việc giao thiệp với nhà Minh. II Chiêm Thành tấn công Thăng Long. III Âm mưu trừ Hồ
Quý Ly thất bại.
XI Trần Thuận Tông (1388 - 1398)
14. 14 Việt Sử Toàn Thư
I Chế Bồng Nga tử trận. II Cuộc cách mạng của Hồ Quý Ly: Cải cách chính trị. Cải cách
quân sự. Cải cách kinh tế. Cải cách xã hội. Cải cách văn hóa. III Cuộc đảo chính Hồ Quý
Ly.
Chương VIII - Nhà Hồ (1400 - 1407)
I Hồ Quý Ly (1400)
II Hồ Hán Thương (1400 - 1407)
I Cuộc giao tranh giữa nhà Hồ và nhà Minh. - Thành Đa Bang thất thủ. - Trận Mộc Phàm
Giang. - Trận Hàm Tử Quan. - Nguyên nhân thất bại của Hồ Quý Ly. II Hồ Quý Ly có làm
mất nước không?
Chương IX - Bắc thuộc lần thứ năm - Nhà Hậu Trần (1407 - 413)
I Chính sách thống trị của nhà Minh. II Giản Định Đế khởi nghĩa (1407 - 1409). III Trần
Quý Khoách (1409 - 1413)
Chương X - Nhà Hậu Lê. Lê Lợi chấm dứt chế độ Minh thuộc (1417 - 1427)
I Giai đoạn đen tối. II Giai đoạn tươi sáng. III Cuộc tổng phản công của giặc Minh (Mặt
trận miền Bắc). IV Trận Tuy Động. V Việt quân phong tỏa Đông Đô. VI Trận chi Lăng.
VII Quân Minh xin hòa giải. VIII Việc cầu phong.
Nhà Hậu Lê (1428 - 1527)
I Lê Thái Tổ (1428 - 1433)
I Học chính. II Luật pháp. III Hành chánh. IV Cải cách điền địa. V Binh chế. VI Việc giết
công thần.
II Lê Thái Tông (1434 - 1442)
Cái án Lệ Chi Viên (1442)
III Lê Nhân Tông (1443 - 1459)
IV Lê Thánh Tông (1460 - 1497)
I Việc chính trị. II Tổ chức hương thôn. III Việc đình. IV Hành chính. V Quan chế. VI
Thuế đinh. VII Thuế điền thổ. VIII Nông nghiệp. IX Luật pháp bảo vệ nhân quyền. X
Quyền lợi xã hội. XI Tổ chức võ bị. XII Võ công đời Hồng Đức. XIII Văn trị đời Hồng Đức.
V Lê Hiến Tông (1497 - 1504)
VI Lê Túc Tông (1504 1505)
15. 15 Việt Sử Toàn Thư
VII Lê Uy Mục (1505 - 1509)
VIII Lê Tương Dực (1510 - 1516)
IX Lê Chiêu Tông
X Lê Cung Hoàng (1516 - 1527)
Quyển II
Chương XI - Nhà Mạc (1527 - 1667)
Mạc Đăng Dung (1527 - 1529)
I Tình trạng Việt Nam đầu thế kỷ XVI. II Tiểu sử Mạc Đăng Dung. III Vụ Trần Thiêm
Bình thứ hai. IV Một cuộc chiến tranh tâm lý. V Vụ án Mạc Đăng Dung.
Chương XII - Loạn phong kiến Việt Nam. Nam Bắc triều (1527 - 1592)
I Trịnh Kiểm và Nguyễn Kim. II Biến cố tại Nam triều. III Thất bại của Bắc triều.
Chương XIII - Nước Việt Nam từ Bắc vào Nam (1674 - 1775)
I Họ Trịnh làm chúa miền Bắc. II Họ Nguyễn xưng hùng phương Nam.
Chương XIV - Trịnh - Nguyễn phân tranh (1627 - 1775)
I Đại chiến lần thứ nhất (1627). II Đại chiến lần thứ hai (1630) III Đại chiến lần thứ ba
(1635). IV Đại chiến lần thứ tư (1648). V Đại chiến lần thứ năm (1655) VI Đại chiến lần
thứ sáu (1661) VII Đại chiến lần thứ bảy (1672).
Chương XV - Sự nghiệp hai họ Trịnh - Nguyễn
Chương XVI - Các hoạt động của Trịnh
Chương XVII - Các hoạt động của Nguyễn
Chương XVIII - Các cuộc chiến tranh cuối cùng của hai họ Trịnh - Nguyễn (1774)
Chương XIX - Nhà Tây Sơn (1778 - 1802)
I Tiểu sử nhà Tây Sơn. II Tây Sơn diệt Nguyễn tại Nam Việt. III Nguyễn Huệ đuổi quân
Xiêm. IV Nguyễn Huệ đánh Thuận Hóa. V Nguyễn Huệ ra Thăng Long. VI Chim Bằng gẫy
cánh.
16. 16 Việt Sử Toàn Thư
Chương XX - Một võ công oanh liệt bậc nhất của Việt Nam cuối thế kỷ XVIII
I Cái chết của Vũ Văn Nhậm. II Chiến sự Việt - Thanh. III Cuộc giao thiệp giữa Tây Sơn
và Thanh đình. IV Chính trị của vua Quang Trung. V Vua Chiêu Thống bị nhục trên đất
Tàu.
Những cuộc chiến tranh cuối cùng giữa Tây Sơn và Cựu Nguyễn
I Nguyễn Vương quật khởi. II Nguyễn Vương tấn công Qui Nhơn lần thứ nhất (1790).
III Qui Nhơn thất thủ lần thứ hai và ba. IV Phú Xuân đổi chủ. V Nguyễn Vương ra Bắc
Hà.
Chương XXI - Người Âu Châu sang Việt Nam
I Việt Nam dưới con mắt người Pháp. II Đạo Thiên Chúa.
Chương XXII - Nhà Nguyễn (1802 - 1945)
I Gia Long (1802 - 1820)
I Thế tổ xưng đế hiệu. II Bộ máy chính quyền trung ương. III Các địa hạt hành chính
lớn. IV Binh chế. V Công vụ. VI Việc học hành và luật pháp. VII Việc tài chính. VIII Việc
ngoại giao với Pháp. IX Việc ngoại giao với Trung Quốc. X Giao thiệp với Miên - Lào -
Tiêm La. XI Bàn về loạn phong kiến ở Việt Nam. XII Vài ý kiến về vua Gia Long.
II Thánh Tổ (1820 - 1840)
I Hoàn thiện bộ máy chính quyền. II Việc học hành thi cử. III Sách vở. IV Những cuộc
phiến loạn. V Việc ngoại giao với Pháp. VI Việc Ai Lao và Chân Lạp. VII Việc cấm đạo.
VIII Bàn về Thánh Tổ.
III Hiến Tổ (1841 - 1847)
I Cá nhân của vua Hiến Tổ. II Việc Chân Lạp và Tiêm La. III Cuộc đánh phá đầu tiên của
Pháp ở Việt Nam.
Phần Thứ Tư
Việt Nam Mất Độc Lập Về Tay Pháp
Chương I - Dực Tông (1847 - 1883)
I Vua Tự Đức và tình thể Việt Nam giữa thế kỷ XIX. II Việc ngoại giao và cấm đạo. III
Việc văn học và binh chế. IV Những vụ phiến động trong nước.
Chương II - Người Pháp ra mặt xâm chiếm Việt Nam
17. 17 Việt Sử Toàn Thư
I Nguyên nhân của sự xâm lăng. II Đặc phái viên Pháp đến Việt Nam. III Việt Nam mất
ba tỉnh Đông Nam Kỳ. IV Phản ứng của triều đình Huế. V Phong Trào kháng Pháp ở Nam
Kỳ. VI Người Pháp chiếm nốt ba tỉnh miền Tây Nam Kỳ. VII Những nghĩa sĩ miền Nam.
Chương III - Quân Pháp đánh Bắc Kỳ
I Nguyên nhân việc người Pháp ra Bắc. II Pháp quân đánh Bắc Kỳ lần thứ I. III Hòa ước
năm Giáp Tuất (1874). IV Hà thành thất thủ lần thứ hai. V Sự phế lập ở Huế. VI Hòa ước
năm Quí Mùi (1883). VII Hòa ước Thiên Tân lần thứ hai. VIII Hòa ước Patenôtre (1884).
Chương IV - Tàn cuộc của phong kiến Việt Nam
I Phong trào Cần Vương cứu quốc. II Phong trào Văn Thân kháng Pháp. III Vua Thành
Thái (1884 - 1907). IV Vua Duy Tân (1907 - 1916). V Cuộc bảo hộ của nước Pháp.
Chương V - Những cuộc tranh thủ độc lập của Việt Nam từ 1928 - 1954
I Xã hội Việt Nam dưới thời Pháp thuộc. II Những cuộc tranh đấu của thế hệ trẻ tuổi. III
Cuộc đảo chánh 9-3-1945. IV Lá bài Bảo Đại và Hiệp Định Hạ Long. V Cuộc chiến tranh
Thực - Cộng (1945 - 1954). VI Thỏa hiệp Genève. VII Kết Luận
18. 18 Việt Sử Toàn Thư
Phần 1 - Chương 1
Khái Luận Về Xã Hội Việt Nam Xưa và Nay
- Địa lý thiên nhiên Việt Nam
- Người Việt Nam
- Gốc tích của người Việt Nam
1- Địa Lý Thiên Nhiên Việt Nam
Việt Nam ngày nay là một nước trên bán đảo Đông Dương ở vào khoảng giữa Ấn Độ
và Trung Hoa thuộc Châu Á hướng về phía Nam. Bắc, Việt Nam giáp Trung Hoa (giáp
giới ba tỉnh miền Nam Trung Quốc: Vân Nam, Quảng Đông và Quảng Tây), Tây giáp Ai
Lao, Cao Mên, Đông giáp bờ bể Nam Hải. Một đằng khác, ở Đông Nam Châu Á, bán
đảo Đông Dương trong đó có Việt Nam nhìn qua quần đảo Phi Luật Tân và duỗi chân
về phía Nam như đạp xuống quần đảo Mã Lai mà vị trí cùng mối liên hệ đối với bán đảo
Đông Dương có thể ví với Địa Trung Hải ở Âu Châu.
Nước Việt Nam giống hình chữ S hẹp ở giữa, rộng hai đầu. Chiều cong vòng theo bờ
biển bắt đầu từ vịnh Bắc Việt, lượn vào đến đầu Trung Việt dần dần ưỡn ra, xuống đến
Nam Việt thì chiều cong lại dần dần ăn vòng vào theo một đường rất êm dịu.
Diện tích rộng chừng 312.000 cây số vuông trong đó:
Bắc Việt: 105.000 cây số vuông
Trung Việt: 150.000 cây số vuông
Nam Việt: 57.000 cây số vuông
Bắc Việt chia ra làm ba miền: Thượng du có nhiều rừng núi chạy vòng cánh cung
theo hình thể xứ Bắc, như chiếc quạt xòe ra từ nơi giáp miền Thượng Lào chạy sát các
vùng biên giới Việt Hoa. Ngọn núi cao nhất là Hoàng Liên Sơn (3.141 thước). Trung du
là miền ở giữa trung châu và thượng du, sát các khu rừng núi. Trung châu đáng chú ý
vì có nhiều đồng bằng, sẵn ruộng đất để cầy cấy và sông ngòi thuận tiện cho mọi việc
giao thông (sông Hồng Hà phát nguyên từ Tây Tạng có nhiều chi nhánh tản mác khắp
Trung Châu, sông thường không rộng lắm) - dân cư rất đông đúc, thóc lúa, ngô, khoai
có nhiều.
Trung Việt là một giải đất hẹp, có giẫy Trường Sơn giống như cái xương sống chạy
dọc từ Bắc Việt vào Nam Việt, có thể ví là cái bình phong ngăn cách hai xứ Việt Lào, ở
19. 19 Việt Sử Toàn Thư
đây ruộng đất hiếm hoi, khô khan, vì vị trí sát bể và núi nên sự sinh sống của dân
chúng trông vào lâm sản và hải sản hay ngư lợi (nghề đánh cá). Kinh tế nông nghiệp ở
đây không được phong phú như ở miền Bắc Việt và Nam Việt có thể coi là hai vựa thóc
của Việt Nam.
Nam Việt ở vào khúc dưới sông Cửu Long có sông Tiền Giang, Hậu Giang, Vàm Cỏ và
Đồng Nai chạy dài trên toàn cõi, lại có nhiều đất ruộng nên rất thịnh đạt về nông
nghiệp. Nhân dân ở đây không đông đúc mấy, tương đối với tổng số diện tích đất đai,
vừa sống với biển, vừa sống với ruộng vườn nên không chật vật, vất vả như dân Bắc
Việt bị nạn nhân mãn từ bao nhiêu đời. (Mật độ dân cư trung bình lên tới 800 người
trên một cây số vuông, có chỗ lên tới 2.000 người, điều ít thấy ở một nơi nào trên thế
giới ngày nay.)
Việt Nam là một xứ thuộc nhiệt đới, nhưng khí hậu có khác nhau từ Nam ra Bắc,
thường nóng và ẩm thấp. Bắc Việt giáp giới Trung Quốc là một miền ôn đới, có bốn
mùa rõ rệt, mùa xuân đầm ấm, có nhiều ngày lất phất mưa, cũng có khi lạnh. Trong
mùa này, cây cỏ mọc mạnh. Mùa hè nóng bức, có khi rất oi ả, khó chịu, nhưng cũng là
mùa để thảo mộc sinh sôi nảy nở, thuận tiện cho nông nghiệp. Các bệnh dịch tả nhất là
đối với con trẻ hay phát sinh trong vụ hè. Vào khoảng tháng sáu hay tháng bảy, thường
có nước lớn do những trận mưa rào như trút nước từ các vùng thượng du về đồng
bằng dễ sinh ra nạn nước lụt, xưa kia hay phá vỡ đê điều, gây nên nhiều sự thiệt hại về
tài sản và tính mệnh cho dân chúng vùng Trung Châu. Cuộc chống chọi với nước lũ
hằng năm đe dọa đê điều, đáng kể là một công cuộc vĩ đại của dân tộc Việt Nam trải
qua bao nhiêu thế kỷ trong khi khoa học chưa được áp dụng. Đây là một cuộc chiến
đấu giữa Người và Thiên Nhiên, có lẽ đã hun đúc cho dân tộc chúng ta cái đức tính kiên
nhẫn và một tinh thần chiến đấu đáng kể. Trái lại vì lụt mà ruộng đất thêm mầu mỡ,
nhất là ở đồng bằng sông Cửu Long. Mùa thu có những ngày nắng dịu nhưng về những
ngày chót, đời sống của cỏ cây bắt đầu ngưng trệ cho đến mùa đông thì rõ rệt là mùa
thu, nắng hanh thường hay phát sinh các bệnh lặt vặt và gió bấc lạnh thổi buốt kèm với
mưa phùn, lại có những sự thay đổi thời tiết rất đột ngột, đang nóng đổi ngay ra lạnh.
Từ cửa Hàn trở vào Nam Việt khí hậu hình như riêng biệt. Ở đây có rõ rệt hai mùa
mưa, nắng, nhất là ở Nam Việt, nghĩa là có 6 tháng nắng. Trong một ngày có nhiều
trận mưa rào đổ xuống trong chốc lát rồi trời lại nắng ráo như thường. Buổi tối thường
có gió mát. Ở địa phương này vấn đề thực phẩm, khí hậu và nông nghiệp chịu ảnh
hưởng của biển rất nhiều.
Sống trên đất Việt Nam, ngoài dân tộc Việt Nam còn có nhiều giống khác nữa tại các
vùng sơn cước mà người Việt ngày nay gọi là các đồng bào Thượng, vì trải qua bao
nhiêu thế hệ đã cùng sinh sống với nhau tuy không trực tiếp nhiều, nhưng đã cùng
chung lưng đấu cật những biến cố lớn lao của lịch sử và không hề có sự mâu thuẫn gì
về quyền lợi tinh thần hay vật chất.
Ở miền thượng du Bắc Việt có dân Thái, Thổ, Mường, Mán, Mèo, Nùng, Yao, Lô
Lô...Ở các miền rừng núi Trung Việt có giống Mọi và Chàm. Ở Nam Việt trong các vùng
sơn lâm cũng có dân Mọi, Chàm, các thành thị có Chà Và, Hoa Kiều, cùng người Thổ
20. 20 Việt Sử Toàn Thư
nguồn gốc Cao Mên, lâu đời sinh sống ở đây vui vẻ êm ấm như người Việt và không bị
một đố kỵ nào hết.
Nhân dân Việt Nam ở Bắc Việt có vào khoảng 9 triệu người, Trung Việt có độ 6 triệu,
Nam Việt có chừng 5 triệu, đó là con số ước lượng 30 năm về trước. Giờ đây có thể con
số đó đã vượt quá rồi. Còn dân miền núi cũng tới trên dưới một triệu.
2- Người Việt Nam
Người Việt Nam thuộc giống da vàng. Kẻ làm nghề lao động dầm mưa dãi nắng da
ngăm ngăm đen. Người làm các nghề nhàn nhã ít ra ngoài trời thì da trắng mầu ngà.
Về chiều cao, người Việt Nam phần nhiều tầm thước (không cao không thấp), nhỏ hơn
người Tầu chút ít -- mặt phần nhiều xương xương, trán cao rộng, mắt đen và hơi xếch
về phía bên, gò má cao, mũi hơi tẹt, môi hơi dầy, răng to thường khểnh, râu thưa, tóc
đen và nhiều, cắt ngắn. Dáng đi lanh lẹ, vẻ mặt lanh lợi, thân hình mảnh dẻ nhưng
cứng cát và vững chắc.
Y phục của người đàn ông Việt Nam thường dài, rộng trong áo hẹp. Người lao động
vận quần áo ngắn, ở nơi tỉnh thành dùng mầu trắng, chốn thôn quê dùng mầu nâu
hoặc đen, đi ra ngoài thăm bè bạn, dự lễ nghi thường mặc thêm chiếc áo thâm dài quá
gối. Ở chốn thôn quê thì thêm chiếc khăn đen hay quấn ngang đầu làm cho vẻ mặt
thêm phần nghiêm trang. Ngày nay, ở các thành thị, những người tân tiến như các
công chức, trí thức, sinh viên là những phần tử có tiếp xúc với văn hóa Tây phương
thường vận Âu phục do lẽ thuận tiện và mỹ thuật.
Phụ nữ Việt Nam ở các đô thị Bắc Việt và Trung Việt thường mặc quần trắng hay
đen, nhưng áo dài thì thay đổi nhiều mầu, chít khăn đen, cuộn tròn ngang đầu. Ở thôn
quê thì mặc váy, có yếm che ngực, lại cũng có nhiều người mặc quần như đàn bà thành
thị. Ở Nam Việt, đàn bà ưa mặc quần đen, áo ngắn và búi tóc.
Người đàn bà Việt Nam có nhiều đức tốt hơn là thói xấu. Phần lớn từ thành thị đến
thôn quê, người đàn bà lo buôn bán, cầy cấy, biết tần tảo, chịu thương khó và rất hy
sinh cho chồng con. Sự kiện tốt đẹp nầy là do ảnh hưởng của giáo lý Khổng Mạnh đã đi
sâu vào đời sống tinh thần của dân tộc chúng ta từ ngót hai ngàn năm nay.
Gần một thế kỷ trở về đây, Việt Nam lại xúc tiếp với Tây phương, phụ nữ Việt Nam
hấp thụ văn hóa Âu Mỹ đã tỏ ra có nhiều khả năng trên trường học vấn và đã có những
sự tranh đấu về quyền lợi gia đình, xã hội với nam giới.
Bàn về các điều tốt xấu trong con người Việt Nam, ta thấy đồng bào ta thông minh,
nhớ dai, có óc nghệ thuật, khéo tay chân, giàu trực giác hơn là luận lý, ưa điều đạo
đức, ham chuộng văn chương. (Có người nói người Việt ta thích văn chương phù hoa
hơn là thực học, thiết tưởng không đúng, chẳng qua chúng ta trong mười thế kỷ mất
độc lập, chịu ảnh hưởng văn hóa nô dịch nên không được hướng dẫn phải đường, phải
lối mà thôi, chớ không phải là ta không biết trọng thực học). Chúng ta lại còn đức tính
lễ phép và biết ơn, chuộng hòa bình và giàu óc hy sinh.
Người lao động rất cần cù và nhẫn nại, có sức chịu đựng những việc nặng nhọc rất
bền bỉ, nhất là các đồng bào miền Bắc.
21. 21 Việt Sử Toàn Thư
Người đi lính ra trận rất trọng kỷ luật và can đảm. Nói đến người lính đây tức là lớp
nông dân của chúng ta trong vai trò tranh đấu cho Tự do và Độc lập của xứ sở từ bốn
ngàn năm lập quốc đến giờ rất đáng phục.
Tinh thần dân tộc được như vậy là nhờ ở hoàn cảnh kinh tế, địa lý, văn hóa và chính
trị cấu tạo nên bởi:
1) Bắc giáp Trung Quốc, Nam giáp Chiêm Thành là hai gọng kìm ghê gớm, luôn luôn
xiết chặt vào dân tộc chúng ta.
2) Rừng núi Bắc Việt hoang vu và nhiều thú dữ.
3) Đồng bằng Bắc Việt hay bị lụt lội và hạn hán.
4) Miền duyên hải Trung Việt hay nổi giông tố.
5) Vì hai vụ gió mùa đổi thay luân chuyển, khí hậu thường hay khô ráo và ẩm thấp.
Đó là những yếu tố đã hun đúc cho chúng ta nhiều năng lực tranh đấu, sức chịu
đựng với thiên nhiên và các cường bang ngoại địch.
Chúng ta cũng có nhiều tính xấu như các dân tộc khác:
Người dân trung lưu và hạ lưu hay nông nổi, háo danh, thích phô trương, mê cờ bạc,
tin ma quỷ, sùng việc cúng bái, không nhiệt tín tôn giáo nào cả, ham kiện cáo, tinh vặt
và quỷ quyệt.
Tiếng nói của người Việt có thể cho là đồng nhất, mặc dầu có sự phân biệt Trung-
Nam-Bắc, giọng nói hơi nặng nhẹ ở một vài nơi, nhưng người Việt đi đến đâu cũng hiểu
nhau. Tính tình, phong tục, tôn giáo cũng không có gì khác biệt lắm từ Nam ra Bắc.
Xã hội Việt Nam gồm 4 giai cấp: Sĩ, Nông, Công, Thương, cùng sống dưới chế độ
phong kiến lâu đời, nhưng không có nhiều chia rẽ quá đáng như ở nhiều dân tộc khác.
Tóm lại, Việt Nam, nếu đem so sánh với nhiều dân tộc khác thì rõ rệt có rất nhiều
đức tính thuần nhất nhờ đó mà có đủ sức mạnh vật chất, tinh thần để giải quyết nhiều
việc khó khăn nội ngoại, qua nhiều thế hệ.
Tiếng nói của người Việt có thể cho là đồng nhất vì mặc dầu có sự phân chia Trung-
Nam-Bắc, giọng nói có hơi nặng nhẹ ít nhiều, nhưng người Việt đi đến đâu cũng hiểu
nhau. Tính tình, phong tục, tôn giáo cũng không có gì khác biệt từ Nam ra Bắc.
Đây là sự trình bày đại khái về vị trí, tính tình, phong tục của người Việt Nam. Chúng
tôi xin nghiên cứu kỹ lưỡng thành từng vấn đề ở những trang dưới đây tùy theo sự
thuận tiện của việc biên khảo.
3- Gốc Tích Của Người Việt Nam
Bàn về gốc tích dân tộc Việt Nam, những nhà làm sử của chúng ta và các học giả
ngoại quốc thường không đồng ý kiến. Nguyên do dân tộc Việt Nam là một dân tộc rất
cố cựu, ra đời trong khi khoa học, nhân chủng học, địa dư học và sử học chưa khai
triển. Thêm vào đó, dân tộc Việt Nam từ bốn ngàn năm lập quốc, trải qua bao nhiêu
22. 22 Việt Sử Toàn Thư
cuộc biến chuyển của Lịch sử, sống một cuộc đời bất định từ lưu vực sông Nhị Hà, sông
Mã cho tới ngày nay mới ngừng hẳn bên bờ biển Tiêm La.
Nhiều nhà khảo cổ Pháp cho rằng người Việt Nam phát tích ở miền núi Tây Tạng
cũng như người Thái, qua các triều đại di cư dần xuống Bắc Việt, lần xuống phía Đông
Nam và lập ra nước Việt Nam ngày nay. Còn người Thái lần theo sông Cửu Long
(Mêkong) tạo ra nước Tiêm La và Mên, Lào. Như vậy dân tộc Việt Nam là một trong
nhiều dân tộc đã do các miền Tây Bắc Trung Hoa là nguồn gốc. Đồng thời, một vài dân
tộc khác ở các quần đảo Đông Nam di cư lên như dân Mã Lai, dân Phù Nam, Chiêm
Thành cũng tập hợp trên bán đảo Đông Dương.
Có thuyết cho rằng người Việt thuộc giống Anh-đô-nê-diêng (Indonésien) bị giống A-
ri-ăng (Aryens) đánh bạt ra khỏi Ấn Độ phải chạy qua bán đảo Hoa Ấn. Tới đây ta chia
ra làm hai ngành, một ở lại bán đảo Hoa Ấn tiêu diệt đám thổ dân ở đây là người Mê-
la-nê-diêng (Mélanésien), một thiên xuống Nam Dương quần đảo -- Ở mạn Bắc, ta hòa
giống với người Mông Cổ, chịu ảnh hưởng văn minh Trung Quốc. Ở mạn Nam giống
Anh-đô-nê-diêng hợp thành giống Cao Mên và Chiêm Thành, chịu văn hóa Ấn Độ. Ngay
ngành ở mạn Bắc cũng chia ra hai chi phái: một sinh tụ ở Trung Châu sông Nhị Hà và
các miền duyên hải, nhờ có đất cát phì nhiêu lại chịu nhiều cuộc biến chuyển lịch sử mà
xúc tiếp được với văn hóa Trung Quốc nên tiến bộ mau lẹ. Còn chi phái kia lần lên các
vùng cao nguyên, sống với rừng núi -- chịu ảnh hưởng của giống Thái ở lân cận tuy vẫn
giữ được nền nếp cũ là các tổ chức và thể chế phong kiến. Các người Mường hiện cư
trú tại Hòa Bình và Nghệ An ngày nay là di duệ của chi phái này.
Ông Léonard Aurousseau, căn cứ vào sách Tàu, cho rằng người Việt Nam thuộc dòng
dõi người nước Việt đời Xuân Thu tức là thuộc quyền Quốc vương Câu Tiễn thời đó
(cuối thế kỷ thứ 6 trước Công Lịch), đóng kinh đô ở thành Thiệu Hưng, tỉnh Chiết Giang
ngày nay. Năm 333 trước Công Lịch), nước Sở đánh bại nước Việt, người Việt chạy lùi
thêm xuống miền Nam chia ra làm phái:
1) Đông Âu hay là Việt Đông Hải thuộc miền Ôn Châu (phía Nam tỉnh Chiết Giang).
2) Mân Việt tụ tập tại Phúc Châu tức Phúc Kiến.
3) Nam Việt thuộc Quảng Đông và phía Bắc Quảng Tây.
4) Lạc Việt hay là Tây Âu Lạc ở phía Nam Quảng Tây. Và miền Bắc Việt của chúng ta
bây giờ.
Chúng ta thuộc thị tộc nào?
Tác giả cuốn "Nguồn gốc dân tộc Việt Nam" như chúng tôi xét, cũng không đứng
ngoài thuyết này.
Giao Chỉ và Việt Thường
Theo sự khảo cứu của ông Đào Duy Anh, ở đời thái cổ từ Nghiêu, Thuấn, Hạ,
Thương trong lịch sử Trung Hoa, trong khi người Hán tộc đương quanh quẩn ở lưu vực
sông Hoàng Hà và sông Vị Thủy thì ở miền Nam trong khoảng lưu vực sông Dương Tử,
sông Hán và sông Hoài có những giống người văn hóa khác hẳn với văn hóa người
23. 23 Việt Sử Toàn Thư
phương Bắc. Trong thư tịch của người Trung Hoa, bọn người đó gọi là Man Di sống ở
bên các bờ sông, bờ biển, các đầm hồ và trong các rừng hoang. Họ sinh hoạt bằng
nghề chài lưới, săn bắn. Họ có tục đặc biệt là xâm mình và cắt tóc ngắn; để giải thích
phong tục đó người ta nói rằng người Man Di hằng ngày lặn lội dưới sông, biển thường
bị giống Giao Long làm hại nên xâm mình thành hình trạng Giao Long để Giao Long
tưởng là vật cùng giống mà không giết hại.
Từ đời Nghiêu Thuấn, một dân tộc khai hóa rất sớm là người Giao Chỉ đã giao thiệp
với người Hán tộc. Đem đối chiếu những điều trong thư tịch thì Giao Chỉ ở về miền Hồ
Nam ngày nay, gần hồ Động Đình và núi Nam Lĩnh.
Người Hán tộc gọi nhóm Man Di đó là Giao Chỉ. Ban đầu người Giao Chỉ xâm mình để
thành hình trạng Giao Long rồi dần dần chính họ phát sinh mối tin tưởng mình là đồng
chủng của giống Giao Long. Quan niệm "Tô Tem" bắt nguồn từ chỗ này. Người Hán
thấy họ có hình trạng Giao Long, thờ Giao Long làm tổ nên gọi nơi họ ở là Giao Chỉ tức
là miền đất của giống người Giao Long.
Một thuyết khác cho rằng người Giao Chỉ có tên này do hai ngón chân cái giao nhau.
Theo hai Bác sĩ P. Huard và Bigot trong Bulletin de la Société Médico-chirurgicale de
l'Indochine quyển XV, số 5 tháng 5, năm 1937 trang 489-506, dưới tiêu đề: "Les Giao
Chỉ " thì việc người Giao Chỉ có hai ngón chân cái giao nhau không đáng coi là một điều
đặc biệt, tức là nhiều dân tộc khác ở Á Đông cũng có hình tích này.
Bộ Từ Nguyên (quyển Tí, trang 141) chép: Theo nghĩa cũ bảo hai ngón chân cái giao
nhau là Giao Chỉ, nhưng xét đời cổ bên Hy Lạp có tiếng đối trụ, lân trụ để gọi loài người
trên thế giới (đối trụ là phía Nam phía Bắc đối nhau, lân trụ là phía Đông phía Tây liền
nhau). Sở dĩ có tên Giao Chỉ là hợp với nghĩa đối trụ vì dân tộc phương Bắc gọi dân tộc
phương Nam đối nhau, không phải thực là chân người giao nhau. (Chữ Giao Chỉ chép ở
Sử Tầu trước nhất vào đời Thần Nông).
-- Ngoài nghề đánh cá là nghề căn bản, người Giao Chỉ ở nơi đầm lầy hay đất bồi đã
biết trồng trọt và làm ruộng. Trong lúc này, ở khoảng giữa hồ Động Đình và hồ Phiên
Dương từ đời Nghiêu Thuấn đã có giống người Tam Miêu biết nghề canh nông rồi; và
người Giao Chỉ đã ở trên một phần đất của người tam Miêu. Căn cứ vào nghề đánh cá,
nghề nông cùng chế độ vật tổ là đặc tính của xã hội thị tộc, người ta cho rằng người
Giao Chỉ bấy giờ ít nhất cũng là ở cuối đời đá cũ và đầu đá mới (đá đẽo với đá mài) tuy
chưa tìm được di tích sinh hoạt gì của họ ở dưới đất. Còn về thời Nghiêu Thuấn, những
đồ làm ruộng toàn bằng đá cả, xét vào các di vật đào được ở Ngưỡng Thiều tỉnh Hà
Nam và ở lưu vực sông Hoàng Hà.
Họ làm nhà bằng cây, bằng tre hay nứa, có lẽ như nhà sàn của người thượng du
ngày nay, trên các đầm hồ hay khe núi. (Theo thiên Vũ Cống ở miền đất châu Kinh có
nhiều tre).
Sách xưa chép ở phía Nam đất Giao Chỉ, cuối đời Chu nước Việt Thường đã có phen
thông sứ với Chu Thành vương và có cống một con bạch trĩ. Nước Việt Thường xuất
hiện có lẽ đã lâu lắm từ đầu đời nhà Chu ở trên địa bàn cũ của nước Tam Miêu (ở giữa
hồ Động Đình và hồ Phiên Dương), trung tâm điểm của nước ấy là xứ Việt Chương. Vua
24. 24 Việt Sử Toàn Thư
Sở Hùng Cừ (thế kỷ thứ 9) phong cho con út là Chấp Tỳ ở đây. Nước Việt Thường bắt
đầu suy từ khi có Sở thành lập ở miền Hồ Nam, Hồ Bắc sau những cuộc lấn đất về phía
Tây (của Việt Thường qua đến đời Hùng Cừ đất Việt Chương ở miền hồ Phiên Dương
thời hết). Người Việt Thường cũng sinh hoạt bằng nghề đánh cá như người Giao Chỉ, có
lẽ cũng có tục xâm mình nhưng họ thông thạo nghề nông hơn. Theo thiên Vũ Cống thì
miền châu Kinh và châu Dương có những sản vật như vàng, bạc, gỗ quý để làm nhà,
các thứ trúc để làm nỏ, lông chim, da bò, ngà voi, da tê ngưu, vải gai v...v... Dân Việt
Thường còn biết chế đồ đồng đỏ. Trình độ kỹ thuật đã tới trình độ đá mới. Họ cũng
sống theo chế độ thị tộc và cũng có tín ngưỡng "Tô Tem" như người Giao Chỉ.
Mối quan hệ giữa người Giao Chỉ và Việt Thường thế nào đến nay vẫn chưa được rõ
rệt chỉ biết rằng khi Việt Thường xuất hiện thì tên Giao Chỉ không còn nữa. Và địa bàn
ức đoán của Việt Thường choán một phần Đông Nam của Địa bàn ức đoán của người
Giao Chỉ.
Ngoài ra Việt Thường với Giao Chỉ đều là người Man Di thuộc về Việt tộc là giống
người đã sinh tụ ở khắp lưu vực sông Dương Tử, từ miền Vạn Huyện (đời Chu là nước
Quí Việt) tỉnh Tứ Xuyên ra tới biển, nghĩa là suốt châu Kinh, châu Dương trong Vũ
Cống.
Cứ những điều chúng ta biết về đặc tính văn hóa thì Việt tộc vào thời đó có lẽ không
thuộc ảnh hưởng chủng tộc Mông Gô Lích một phần nào như người Hán, tuy chưa thể
nói thấy tục xâm mình là tục đặc biệt của các dân tộc thuộc giống Anh-đô-nê-diêng ở
miền Nam và Tây Nam Á Châu, (từ người Miêu Tử, Lô Lô, Mán, Lái, Lê, Dao, Xa, Đản,
Đông cho đến người Dayak ở đảo Bornéo đều là di duệ của người Man Di). Đám người
này, theo các nhà nhân chủng học chia ra hai giống Tạng Miến (Tibéto-birman) và Anh-
đô nê-diêng. Nhưng họ không khác biệt nhau mấy, ngay cả về đặc tính kỹ thuật. Theo
các nhà bác học Leroy, Gourhan về nhân loại học, người Anh-đô-nê-diêng và giống
Tạng Miến gần nhau quá, nếu có khác nhau thì sự khác biệt đó cũng hết sức mỏng
manh, có lẽ vì sự pha trộn tức là sự lai giống. Hai đám dân tộc này phải chăng đã sống
gần gũi nhau nên có sự trạng này hay là đã cùng thoát thai ở một gốc? Và chúng tôi
nghĩ rằng cái gốc người ta đề cập đó có lẽ là Việt tộc. Các nhà tiền sử học và ngôn ngữ
học phát biểu rằng suốt từ miền A-Xam ở phía Bắc Ấn Độ trải qua Nam Bộ Trung Hoa
xuống tới Nam Dương quần đảo có một thứ văn hóa hiện nay còn di tích trong các dân
tộc Anh-đô-nê-diêng. Chúng ta có thể ngờ rằng người Việt tộc xưa có lẽ là một nhánh
của chủng tộc Anh-đô-nê-diêng. Chủng tộc này trong thời thái cổ đã có mặt hầu khắp
miền Đông Nam Á Châu.
Bách Việt
Căn cứ vào các sử sách của Tàu trong đời nhà Chu, ta thấy Bách Việt có mặt ở lưu
vực sông Dương Tử rồi sau này tản mác khắp miền Nam bộ Trung Hoa. Nói là Bách
Việt, người ta căn cứ vào thuyết truyền kỳ về Lạc Long Quân kết duyên cùng Bà Âu Cơ
sinh ra trăm con trai. Sự thực, về thời thượng cổ giống Bách Việt có nhiều nhóm, nhiều
bộ lạc sinh sống rời rạc như các dân tộc thiểu số ngày nay tại miền Thượng du. Đến đời
nhà Chu, các bộ lạc này đi dần đến chỗ thống nhất do những biến thiên của Lịch sử,
25. 25 Việt Sử Toàn Thư
các bộ lạc nhỏ dần bị các bộ lạc lớn kiêm tính và họp lại thành năm nhóm lớn sau đây
đã đạt đến hình thức quốc gia là: Đông Việt hay Đông Âu, Mân Việt, Nam Việt, Tây Việt
hay Tây Âu và Lạc Việt. Sau này ba nhóm trên bị đồng hóa theo Hán tộc, còn lại trên
lịch sử đến ngày nay là nhóm Tây Âu và Lạc Việt.
Vào thế kỷ thứ 9, một số thị tộc người Việt ở Chiết Giang có lẽ có quan hệ với những
phần tử Việt tộc ở Nam bộ Trung Hoa và đối với Lịch sử của chúng ta là người Việt Nam
ngày nay nữa. Họ lập thành nước Việt do một nhà quý tộc họ Mị thuộc về thị tộc Mị
cùng họ với vua nước Sở. Buổi đầu tiên trên bốn thế kỷ trước đời Câu Tiễn, nước Việt
chỉ là một nước phụ dung của nước Ngô, một nước lớn ở lưu vực sông Giang và sông
Hoài. Cuối thế kỷ thứ 6 vua nước Ngô là Hạp Lư giận vua nước Việt là Doãn Thường
không theo mình đi đánh nước Sở nên đem binh đánh nước Việt, thắng Doãn Thường ở
Tuy Lý (phủ Gia Hưng). Doãn Thường chết, con là Câu Tiễn đem quân quyết tử trả thù
giết được Hạp Lư. Cháu Hạp Lư là Phù Sai, cũng trả thù cho ông, diệt được nước Việt.
Sau này Câu Tiễn nhờ được bề tôi giỏi là Văn Chủng và Phạm Lãi khôi phục được nước
Việt, phá được Ngô, xưng bá miền Giang Hoài (năm 402). Ngôi bá chủ này, con cháu
Câu Tiễn còn giữ được ba đời nữa, đến đời thứ 4 thì thất bại ở Giang Đông. Bốn mươi
tám năm sau đời Câu Tiễn thì nước Việt suy. Bốn mươi sáu năm sau nữa, nước Việt bị
Sở thôn tính.
Trong lịch sử 600 năm của nước Việt, Câu Tiễn đã là người anh hùng làm nước Việt
nhỏ bé bán khai ở miền Giang Nam nổi lên thành một nước mạnh tung hoành non một
thế kỷ ở một phương, mở rộng cương vực choán một phần lớn tỉnh Chiết Giang về phía
Nam, và một phần lớn tỉnh Giang Tây về phía Bắc, tuy miền Giang Tây chỉ là phạm vi
thế lực.
Trạng thái sinh hoạt vật chất của nước Việt đại khái như sau đây: cũng như người
nước Ngô, người Việt vẫn sinh nhai bằng nghề đánh cá là nghề chính. Nông nghiệp của
họ chưa phát đạt vì đất xấu, kỹ thuật canh tác còn thô sơ, lại chưa biết dùng cầy bừa
và trâu bò. Có lẽ người Việt chỉ trồng được lúa nếp ở trên các khoảng đất cao và ăn
trọng yếu là tôm cá, sò hến.
Về y phục, người Việt dệt bằng sợi gai hay đay, và biết dệt vải hoa như người
Mường, Thổ là một thứ sản phẩm rất được người Hán ham chuộng. Người Việt biết pha
đồng và thiếc để làm binh khí. Người ta đào được ở Chiết Giang những đồ đồng như
đinh ba chân, đao, thương, dao găm, mũi giáo, chuông nhỏ, chuông lớn, nhất là thứ
kiếm đồng hai lưỡi là vật quý báu ở đời Xuân Thu.
Họ sinh hoạt dưới nước nhiều hơn là ở trên cạn nên bơi lội rất giỏi, biết làm các thứ
thuyền nhỏ là Linh và thứ thuyền nhỏ dài là Đĩnh, thuyền lớn gọi là Tụ lự, thuyền có lầu
tức là Lâu thuyền và thứ thuyền có gắn mũi qua tức là Qua thuyền. Ba thứ thuyền sau
là thuyền chiến. Các sách chép: người Việt rất sở trường về thủy chiến (Điều này làm ta
nhận thấy dân tộc Việt Nam quả có tài chiến đấu đặc biệt về mặt thủy trong các cuộc
xung đột với Trung quốc từ 20 thế kỷ nay).
Về kiến trúc, hình như họ ở nhà sàn bằng tre và gỗ, tuy họ biết xây mộ và thành
bằng đá và gạch. Việt Tuyệt Thư chép: nước Việt có rất nhiều thành và lăng mộ, còn di
tích đến đời Hậu Hán.
26. 26 Việt Sử Toàn Thư
Về văn hóa, tinh thần của người Việt chúng ta chưa được nhiều tài liệu để xét đoán,
về ngôn ngữ chẳng hạn. Ta chỉ biết rằng tiếng nói của người Việt khác với tiếng nói của
người Hán nhiều, thường một tiếng Việt phải phiên âm bằng hai ba tiếng Hán.
Về phong tục thì có tục xâm mình, cắt tóc là đặc tục của toàn thể Việt tộc. Họ còn
tục khắc cánh tay để ăn thề, khác với tục xâm mình có ý nghĩa "Tô Tem" . Họ thờ quỷ
thần, tin điều họa phúc, chuộng phù pháp, thờ người chết rất thành kính. Các nhà quý
tộc xây mộ bằng đá và bằng gạch lớn, bỏ đồ binh khí bằng đá, đất hay đồng, vào áo
quan để người chết có các thức dùng.
Xét các đồ đồng và đồ gốm khai quật được ở Chiết Giang, các nhà khảo cổ buộc các
nghệ thuật của các đồ ấy vào một nghệ thuật lớn gọi là nghệ thuật Đông Sơn, có nhiều
đặc điểm tương tự với nghệ thuật đời chiến quốc ở miền sông Hoài. Những đặc điểm ấy
là hình trôn ốc cập đôi và hình giây bện. Ông Đào Duy Anh cho rằng nghệ thuật ấy
chính ở miền Ngô Việt lúc thịnh thời đã có rồi. Sau đó sự xúc tiếp với người Hán ở miền
Bắc, nghệ thuật đó có ảnh hưởng đến nghệ thuật Chu Mạt hay Chiến Quốc và do sự di
cư của Việt Tộc xuống miền Nam thành nghệ thuật Đông Sơn.
Về tính tình, người Hán cho người Man Di (Việt) có tính khinh bạc, hiếu chiến, sắc
sảo về việc binh, không sợ chết. Việt Tuyệt Thư viết: Họ ở núi mà đi đường thủy lấy
thuyền làm xe, lấy chèo làm ngựa, đến thì như gió thoảng, đi thì khó đuổi theo. Sử ký
chép: Vì dễ kiếm ăn, họ không lo xa, dành dụm, bon chen. Tóm lại người Hán có ý ghê
sợ tinh thần quật cường của Việt tộc, luôn luôn chống trả kịch liệt các cuộc xâm lăng
của họ, ngoài ra người Việt lại thường hoài vọng phát triển về miền Bắc nữa. Đáng chú
ý là cái tinh thần bất úy tử của người Việt mà Câu Tiễn trong khi đánh Ngô, đã có dịp
phô trương. (Câu Tiễn sai quân đến trước quân Ngô khiêu chiến, la ó om sòm, rồi tự
cắt cổ mà chết. Giữa khi quân Ngô ngạc nhiên ngắm cái trò tự sát này, thì quân chủ lực
của Việt ập đến).
Về chính trị, nước Việt dưới đời Câu Tiễn đã vượt qua chế độ bộ lạc và thành một
quốc gia theo chế độ quân chủ phong kiến. Sau khi đánh được Ngô thì Việt vẫn xưng
thần với nhà Chu. Sau một trăm năm cường thịnh, nước Việt lại suy vi. Bao nhiêu chế
độ kinh tế, chính trị phỏng theo người Hán lại xụp đổ và người Việt lại trở về chế độ bộ
lạc, một phần phiêu lưu về miền Lĩnh Nam, một phần bị đồng hóa với người Hán tộc.
Các nhóm khác là Đông Việt, Mân Việt và Nam Việt là thế nào, ngoài Ư Việt hay Vu
Việt mà di chủng hiện còn lưu trên lịch sử là dân tộc Việt Nam do những quan hệ xa
gần? Các nhóm này có từ bao giờ, chưa sử gia nào có thể trả lời một cách thỏa đáng,
chỉ biết rằng họ đã có mặt ở các miền Nam bộ Trung Quốc đã lâu đời, trước khi nhà
Tần đem quân vượt núi Ngũ Lĩnh xuống chinh phục họ. Bấy giờ họ đã thành các quốc
gia tuy tổ chức về mọi phương diện chưa được quy củ lắm.
Đây số phận của họ từ triều đại nhà Tần qua triều đại nhà Đông Hán! Năm 218, năm
đạo quân Tần gồm những người lưu vong, những rể thừa và lái buôn mở cuộc Nam
chinh. Đạo quân thứ năm ngừng lại trên sông Dư Can trong tỉnh Quảng Tây ở phía
Nam hồ Phiên Dương phụ trách việc đánh Đông Việt và Mân Việt khi đó còn là những
quốc gia mới chớm nở. Hai nhóm này xưa kia thần phục Sở. Sau Trung Quốc rối loạn,
họ nhân đó mà giành lấy độc lập.
27. 27 Việt Sử Toàn Thư
Đông Việt bấy giờ đóng ở trung tâm điểm miền Vĩnh Gia, thuộc Ôn Châu, tỉnh Chiết
Giang về phía Nam Tâm Môn Loan. Mân Việt ở trung tâm điểm Mân Huyện, thuộc Phúc
Châu trong địa hạt Phúc Kiến ngày nay.
Thế quân Tần bấy giờ đang mạnh, việc bình định được Trung Nguyên với cái kết quả
rực rỡ huy hoàng của nó khiến hai nhóm Đồng Việt và Mân Việt khiếp sợ, nhờ vậy mà
quân Tần thắng nhanh chóng, dễ dàng ngay trong năm đầu. Việc chinh phục xong, Tần
hợp hai nước lại làm một, đặt thành quận Mân Trung. Quốc Vương bản xứ hạ xuống
làm quân trưởng (tù trưởng) để cai trị dân như cũ.
Đến ít năm sau Tần suy biến, Đông Việt và Mân Việt theo chư hầu đánh Tần rồi lại
giúp Hán đánh Sở. Hán Cao Đế năm thứ 5 (202) thưởng công cho tù trưởng Mân Việt là
Vô Chu bằng tước Mân Việt vương. Đến Huệ Đế năm thứ 3 (192) chi lại đất Mân Trung
cũ mà đặt thêm nước Đông Hải và cũng để đền đáp cho tù trưởng Đông Việt là Dao,
Hán phong cho tước Đông Hải vương, đóng đô ở miền Vĩnh Gia.
Sau này Mân Việt và Đông Việt xung đột với nhau đã là cơ hội rất tốt cho sự kiêm
tính của nhà Hán. Buổi đầu hai nước nầy thần phục nhà Hán nhưng vẫn nuôi hoài vọng
tiến về phương Bắc nếu có dịp thuận tiện cho nên cả hai đã phụ lực cho Ngô Vương Tỵ
và Hoài Nam vương trong việc phản Hán. Nhà Hán e ngại Mân Việt hơn hết. Rồi Hán dụ
được Đông Việt giết Tỵ mà quay về với mình. Con Tỵ là Tu Câu xin Mân Việt đánh Đông
Việt năm thứ ba đời Vũ Đế (138). Đông Việt thế nguy cầu cứu Hán nhưng khi tướng
Hán là Nghiêm Trợ xuất binh thì quân Mân Việt đã rút lui về Nam, vì trong nước có
loạn; Nghiêm Trợ đến Đông Âu lấy danh nghĩa cứu nạn đói liền dời một phần đông dân
Đông Âu về Giang Hoài có ý rút bớt thực lực của Đông Âu để tránh hậu họa sau nầy.
Có lẽ một phần dân Đông Âu đã chống lại chính sách này nên theo vua di chuyển
xuống miền Nam gần Tuyên Sơn tỉnh Phúc Kiến.
Năm thứ 6 hiệu Kiến Nguyên (135), Mân việt đem quân đánh Nam Việt. Nam Việt
cũng cầu cứu nhà Hán -- Vương Khôi được Hán Đế cử đi đánh Mân Việt cùng Hàn An
Quốc một do đường Dự Chương, một do đường Cối Kê, nhưng chưa tới cõi Mân thì Mân
Việt vì nội loạn phải xin hàng.
Nam Việt
Nhóm Nam Việt cũng như Mân Việt và Đông Việt là một trong nhiều nhóm Việt tộc.
Nó mang tên Nam Việt có lẽ tự khi nó có mặt ở miền Nam bộ Trung Hoa cùng thời với
các nhóm trên đây, rồi sau này dưới đời Tần, Triệu Đà chinh phục được nhóm Nam Việt
và Âu Lạc lập thành một đế quốc ở miền Đông Nam Á Châu và tự xưng Đế. Chính đạo
quân thứ tư trong năm đạo quân Tần đã ở phía Nam Dự Chương do đường Đại Du (nay
là đèo Mai Lĩnh) tiến vào Quảng Đông là lĩnh thổ của nhóm Nam Việt? Có lẽ đạo quân
thứ 5 sau khi chiếm được Đông Việt và Mân Việt đã theo đường bể do đèo Yết Dương
tấn công vào Phiên Ngung (Quảng Châu ngày nay). Đạo thứ nhất, thứ nhì, thứ ba tiến
vào phía Bắc Quảng Tây và Tây Bắc Quảng Đông không gặp sức kháng chiến nào đáng
kể. Nhưng ít lâu sau họ bị người Tây Âu chống trả kịch liệt ở miền Quảng Tây, vì vấn đề
tiếp tế khó khăn do đường xá xa xôi, vì do khí hậu quá độc nên luôn trong ba năm
đoàn quân viễn chinh của nhà Tần bị khốn đốn và hao mòn vô kể. (Xin coi việc kháng
28. 28 Việt Sử Toàn Thư
chiến của Tây Âu ở đoạn dưới đây). Bị ngừng lại, nhà Tần thiết lập bộ máy cai trị ở các
nơi đã chiếm được như ở Đông Việt và Mân Việt -- Quảng Đông và Quảng Tây thành ra
ba quận Nam Hải, Quế Lâm và Tượng Quận. Năm 214 việc đặt Quận, huyện thành tựu,
nhà Tần cử Nhâm Ngao làm Đô Úy quận Nam Hải và Triệu Đà làm Huyện Lệnh Long
Xuyên (Huyện thuộc Quận). Đến khi Trung Quốc có loạn, chư hầu nổi lên đánh đổ nhà
Tần, nhà Hán ra đời thì Triệu Đà xưng Đế ở Nam Việt, chiếm địa phương này làm của
riêng trong một giai đoạn nhưng sau cũng thần phục nhà Hán. Sau này Triệu Đà chết
đi, các con cháu kế nghiệp bất tài, nhà Hán liền chiếm hẳn Nam Việt. Âu Lạc bấy giờ
nằm trong phạm vi ảnh hưởng của Nam Việt cũng nhào theo. Rồi Nam Việt cũng bị chia
làm quận huyện. Tuy dân Nam Việt không bị cưỡng bức di cư như Đông Việt và Mân
Việt để đồng hóa với Hán tộc, nhưng từ đời nhà Tần họ ăn chung ở lộn với mấy vạn
quân Nam chinh và một vạn năm ngàn phụ nữ Hán mà Triệu Đà được nhà Tần cấp cho
để giữ việc may vá cho quân lính nên ngay từ thời Nam Việt còn thịnh đạt đã có sự pha
trộn giữa hai dân tộc Hán Việt...
Một điều đáng chú ý là sau khi nước Việt bị diệt, nhiều nhóm tàn dân U Việt đã chạy
xuống các miền Quảng Đông, Quảng Tây, Phúc Kiến tụ họp với những người đồng tộc
là Mân Việt và Đông Âu Đã di cư từ trước. Họ có trình độ văn hóa cao nên khi hợp với
các thị tộc chiếm đóng miền Nam trước họ thì họ đem đến đó một hình thức chính trị
kinh tế cao hơn. Những nhà quý tộc của họ họp thành những bộ lạc lớn mà tự xưng
vương. Ngay từ khi họ còn sinh tụ tại miền Chiết Giang cho tới lúc họ tản mác dần
xuống miền Đông Nam Trung Quốc.
Để có một nhận định rõ rệt về mối liên hệ giữa người Việt Nam chúng ta ngày nay
và các nhóm đồng tộc trên đây, chúng tôi xin trình bầy các đặc tính văn hóa của người
Bách Việt sau khi đã nói về U Việt cũng cùng về một vấn đề. Căn cứ vào những tài liệu
rải rác ở các cổ sử như Sử ký. Hán Thư và nhất là tác phẩm của Hoài Nam vương Lưu
An là người Hán sơ sinh trưởng ở miền tiếp cận của Bách Việt thì biết rằng người Việt
xưa kia sống một cách rất đơn giản. Họ không có thành quách, thôn ấp. Họ ở trong các
vùng rừng núi, bờ lau, khe suối. Họ rất thạo thủy chiến, rất quen dùng thuyền, ở trên
cạn ít mà ở dưới nước nhiều. Họ cắt tóc, xâm mình, đóng khố ngắn để tiện bơi lội, tay
áo cộc để tiện chèo thuyền. Ở đảo Hải Nam cũng là nơi thuộc địa bàn của người Bách
Việt, theo sách Hán Thư đàn ông cầy ruộng trồng lúa nếp, lúa tẻ, đay và gai. Đàn bà
trồng dâu nuôi tầm. Có lẽ ở miền đồng bằng trong lưu vực sông Tây Giang miền Quảng
Đông và Quảng Tây người Bách Việt cũng làm ruộng theo kỹ thuật thô sơ như dân Hải
Nam vậy.
Người Bách Việt đã biết nuôi gia súc như bò, dê, lợn, gà, chó. Họ có các sản vật quý
giá như: sừng tê, ngà voi, đồi mồi, trân châu, ngọc đỏ, bạc, đồng, trái cây (quả nhãn,
quả vải) vải gai. Hẳn họ cũng biết kỹ thuật đồ đồng như người Ngô Việt nhưng chắc
không tinh bằng dân Ngô Việt. Họ ít giao thông bằng đường bộ nên không dùng ngựa.
Họ không giỏi thương mại nhưng vì có nhiều sản phẩm nên hay giao dịch với người
Trung Quốc tại Quảng Đông, Hợp Phố, Tư Văn và Phiên Ngung một thời đã trở nên nơi
đô hội lớn.
29. 29 Việt Sử Toàn Thư
Về kiến trúc họ chưa có gì đáng kể vì chỉ ở nhà sàn, nhà gác bằng tre và gỗ, vì ngay
như thành trì để phòng ngừa quân địch họ cũng không có như người nước Việt trong
thời cường thịnh. Họ chỉ nhờ thế rừng núi hiểm trở để tự vệ thôi.
Về văn hóa tinh thần, họ cũng không khác người nước Việt mấy và người Hán cũng
cho họ là khinh bạc và hiếu chiến. Họ vẫn còn sống theo chế độ thị tộc. Có lẽ riêng
nhóm Đông Âu và Mân Việt đã tiến bộ hơn và đã tiến qua chế độ gia tộc. Về chính trị
có lẽ họ ở giữa chế độ bộ lạc và phong kiến.
Lạc Việt và Tây Âu
Theo tác giả "Nguồn Gốc Dân Tộc Việt Nam" tổ tiên trực tiếp của dân tộc Việt Nam
là nhóm Lạc Việt sinh tụ ở miền Trung Châu Bắc Việt và miền Bắc Trung Việt, nhưng
nói một cách chuẩn đích rằng nhóm này đến chiếm đóng ở đây từ bao giờ thì chúng ta
chưa có câu trả lời dứt khoát, chỉ biết khi Triệu Đà cát cứ ở huyện Long Xuyên thuộc
Nam Hải (Quảng Đông) thì người Lạc Việt đã có mặt ở lưu vực sông Nhị Hà rồi. Ở đây
họ đã tổ chức thành quốc gia tuy chưa ra khỏi tình trạng bán khai, và ngự trị quốc gia
Lạc Việt bấy giờ là họ Hồng Bàng.
Căn cứ vào Từ Quảng (do Sử Ký Sách Án Dẫn) người Mân Việt ở Phúc Kiến đều họ
Lạc cả khiến ta ngờ rằng người Lạc Việt ở Việt Nam bây giờ với Lạc Việt ở Phúc Kiến có
mối liên hệ với nhau.
Về Nhân loại học, ông Cl. Madrolle trong bài Le Tonkin ancian B.E.F.E.A. XXXVII đã
phát biểu ý kiến này rồi ức đoán ở Phúc Kiến có một nhóm Việt tộc làm nghề chài lưới,
hàng hải đã dùng thuyền gỗ hay mảng tre có buồm, hằng năm theo gió mùa, nhân gió
bấc phiêu lưu theo dọc miền duyên hải rồi ghé vào miền Trung Châu sông Nhị, sông Mã
(Việt Nam). Nhóm này cũng đã có phen vượt biển xuống cả Nam Dương, rồi lại nhân
tiết gió nồm quay về căn cứ. Có thể một số đã ở lại Bắc Việt để sinh sống, vì ở đây đất
cát có nhiều mầu mỡ, cho tới khi dân Việt tại miền Đông Nam Trung Quốc bị Sở diệt
liền kéo cả toàn thể bộ lạc xuống Bắc Việt. Hán Từ Quảng đã căn cứ vào một số người
họ Lạc còn sót lại ở đất Phúc Kiến nên nói rằng người Mân Việt họ Lạc.
Tại sao có cái tên Lạc Việt?
Ông Đào Duy Anh cho rằng nhóm Lạc Việt ấy đã thường tự sánh mình với một giống
chim hậu điểu cứ đến mùa gió bấc lạnh lẽo cũng rời bờ biển Giang Nam với họ và tiến
xuống miền Nam, đến khi mùa nóng trở về thì chim và người cùng quay lại chốn cũ.
Dần dần trong tâm lý của họ phát sinh ra quan niệm tô tem (giống chim Lạc là một
giống chim hậu điểu về loại ngỗng trời). Họ nhận giống chim Lạc là vật tổ rồi lấy tên
của giống chim này đặt cho thị tộc của mình. Rồi họ mang lông chim Lạc ở đầu và ở
mình, lại trang sức thuyền của họ thành hình vật tổ, hoặc đeo khắp nơi trong thuyền
những huy hiệu vật tổ cốt để cầu một sự hộ vệ của vật tổ trong khi lăn lóc giữa sóng
gió bể khơi. Ngày nay người ta thấy trên mặt trống đồng Ngọc Lư có chạm các hình
ảnh này. Các nhà khảo cổ Pháp như Goloubew và Finot cho rằng sự kiện này do ý nghĩa
"tô tem". Đây chỉ là một sự ức đoán căn cứ vào các di tích mà các nhà khảo cổ đã tìm
thấy.
30. 30 Việt Sử Toàn Thư
Lân cận với nhóm Lạc Việt là nhóm Tây Việt hay Tây Âu ở mé Đông Nam tỉnh Quảng
Tây đã nằm trong chương trình chinh phục Bách Việt của nhà Tần, trong khi quân Tần
sẻ sông ngòi để chuyển vận binh lương xuống các vùng Quế Lâm, Nam Hải, Tần diệt
được Đông Âu và Mân Việt nhưng đã vấp phải sức kháng chiến của nhóm Tây Âu mặc
dầu hạ được tù trưởng là Địch Hu Tống. Sau này một mặt quân Tây Âu rút vào rừng
sâu, một mặt, cứ đêm lại tiến ra đánh du kích giết được Đồ Thư là quan Úy nhà Tần và
làm hao mòn mấy chục vạn quân của Tần nữa. Cứ lời Lưu An, sau sự thất bại đau đớn
trên đây quân Tần rút về miền Bắc chiếm đóng ở phía Bắc sông Ly. Ảnh hưởng của Đế
quốc Tần bấy giờ mới choán được địa quận Quế Lâm tức Uất Lâm bây giờ và miền Nam
Hải (tức là Quảng Đông và Quảng Tây) mà thôi.
Ngày nay người ta ngờ rằng người kế tiếp tù trưởng hay thái tử chết ở núi Bạch Lộc
là một người con thứ của vua Thục mà sử chép là Thục Phán (An Dương vương) đã có
công chống Tần trên đây sau khi nước Thục (ở Tứ Xuyên) bị Tần diệt được (Sử ký chép
việc ấy vào năm thứ 5 đời Chu Thành vương tức năm 316); khi dư đảng chạy về phía
Nam Lãnh náu mình ở đất Diên Trì là đất của nước Sở cừu địch của Tần mới chiếm
được.
Rồi Phán cảm thấy đất dung thân chật hẹp nghèo nàn, nên chiếm đất Tây Âu và Lạc
Việt, theo lối con đường xe lửa Điền Việt ngày nay, qua Khúc Tịnh, Mộng Tự rồi theo
sông Hồng Hà chiếm Lạc Việt hợp Tây Âu và Lạc Việt vào làm một thành ra Âu Lạc sau
này, lấy Cổ Loa làm kinh đô, tự xưng hiệu là An Dương vương (Có lẽ muốn nhớ lại tên
cố hương là Hoa Dương, tên miền đất Thục ở Tứ Xuyên).
Việc Thục Phán vào đất Việt có lẽ xẩy ra trước khi quân Tần đánh Tây Âu. Lúc này
Tây Âu đã thuộc về Thục Phán.
Đến ngày nay, căn cứ vào thuyết của L. Aurousseau và tài liệu của Đào Duy Anh
người ta gần như có thể quyết định rằng người Việt Nam bây giờ tức là người Lạc Việt
thuở xưa sinh tụ ở miền Nam bộ Trung Quốc, sau này trôi rạt xuống lưu vực sông Nhị
Hà. Các nhà khảo cổ gần đây đào sâu các tầng đất thấy hài cốt người Anh-đô-nê-diêng,
Mê-la-nê-diêng ở dưới, còn hài cốt người Lạc Việt hay Giao Chỉ ở trên nên cho rằng
người Lạc việt đến lập cơ sở ở Bắc Việt chưa lâu lắm.
Lấy gì căn cứ để nói rằng chúng ta là một trong đám Bách Việt và các nhà sử học và
cổ học đã dẫn chứng bằng những hình dáng, tính tình, phong tục và các đặc tính văn
hóa của người Việt là những tiêu chuẩn vững chắc nhất xưa nay về nhân chủng học, để
ấn định nguồn gốc và giòng giống của một dân tộc.
Thuyết nói rằng người Việt chúng ta đến miền Trung Châu sông Nhị và sông Mã
chưa lâu lắm có thể đúng vì trên khu vực này giống người Anh-đô-nê-diêng đã đến
trước chúng ta. Họ do bán đảo Ấn Độ di cư tới và chiếm đóng những miền đồi núi giáp
Trung Châu Bắc Việt (Phó Bình Gia và làng Cườm ở Bắc Sơn. Hòa Bình, Chợ Gành) và
miền Bắc Trung Việt (Đa Bút ở Thanh Hóa, Cầu Giát ở Nghệ An). Nhà bác học Sylvain
Lévy lấy kỹ thuật đồ đá trau tìm thấy ở suốt bán đảo Hoa Ấn mà cho rằng những thứ
này đã do người Anh-đô-nê-diêng đưa tới. Nhiều nơi còn có những đống vỏ sò, vỏ điệp
được coi là di tích sinh hoạt của người Anh-đô-nê-diêng có lẽ đã sống về nghề chài lưới
ở ven sông và bên bờ biển. Người Lạc Việt mà chúng tôi đoán cũng là giống Anh-đô-nê-
31. 31 Việt Sử Toàn Thư
diêng làm nghề chài lưới đã tiếp xúc với người Thổ Trước miền Bắc Việt Nam cùng
phương thức sinh hoạt tương tự rồi dần dần đồng hóa họ. Một phần của đám người
Thổ Trước vì sự phát triển quá mạnh của người Lạc Việt đã bị dồn lên đồi núi, còn để
lại ngày nay những di tích như hài cốt và các đồ dùng trong đời sống hằng ngày của
họ, đã do các nhà địa chất học khai quật lên được. Khi còn ở Phúc Kiến, người Lạc Việt
đã tiếp xúc với người Hán tộc thuộc giống Mông-gô-lích từ lâu, lại tới khi qua Âu Lạc
pha máu với người Anh-đô-nê-diêng là giống chiếm cứ địa bàn ấy từ xưa, cho nên ta có
thể nói rằng người Lạc Việt là một giống tạp chủng gồm nhiều yếu tố Anh-đô-nê-diêng
và một phần nào yếu tố Mông-gô-lích. Nữ sĩ Colani tìm được trong một cái hầm mộ
làng Cườm (Bắc Sơn một cái đầu lâu gồm cả tính chất Anh-đô-nê-diêng và Mông-gô-
lích. Có lẽ là đầu của một người Lạc Việt nào lạc lõng vào trong đám Anh-đô-nê-diêng
bị dồn lên miền sơn cước.
Truy cứu theo đặc tính sinh lý, ở nơi chúng ta, người ta cho rằng có sự pha máu giữa
giống Anh-đô-nê-diêng với giống Mông Cổ, nếu xét tầm vóc người Việt Nam cao độ 1
thước 58, chân tay khẳng khiu, cái sọ tròn (chỉ xuất 82,8), môi hơi dầy, miệng hơi vẩu,
mặt dẹt và hơi tròn, mắt có mí và hơi xếch, gò má cao, râu thưa và cứng, da ngăm
ngăm, ta không thể không nhận đấy là đặc tính sinh lý của người Mông Cổ. Sự pha trộn
này đã tạo thành con người Việt Nam có thể coi là một thực tế, nhưng qua các biến
chuyển của lịch sử và do ảnh hưởng của thời tiết, thổ ngơi, con người Việt Nam cũng
chịu nhiều sự thay đổi và có nhiều sắc thái khác để trở nên riêng biệt...
Đến Bắc Việt sau khi đã làm chủ nhân sông lưu vực sông Nhị và sông Mã, hẳn người
Lạc Việt vẫn tiếp tục nghề chài lưới nhưng có lẽ chỉ một phần nào sống gần biển, ngoài
ra dân Lạc Việt đã theo sinh hoạt định cư và lấy nghề nông làm căn bản do đó sách
Quảng Châu Ký chép về Giao Chỉ nói: vua là Lạc vương, dân là Lạc dân, ruộng là Lạc
điền và Lạc dân đã biết dùng nước thủy triều lên xuống để làm ruộng. Theo sách Hậu
Hán Thư khi Lạc Việt đã thuộc về Hán mà dân Lạc Việt ở Cửu Chân vẫn chưa biết cày
bừa bằng trâu bò, có lẽ vì sự tiến hóa của dân Lạc Việt mới chỉ phát triển tới lưu vực
sông Nhị mà thôi chăng? Ở Trung Châu Bắc Việt người ta tìm thấy lưỡi cầy và lưỡi cuốc
bằng đồng. Vì đồ dùng ở lưu vực sông Nhị, sông Đáy, nhất là ở Đông Sơn trên bờ sông
Mã, người ta tìm thấy đồ đá, đồ gốm và đồ đồng của người Lạc Việt. Về những đồ đá,
các nhà khảo cổ cho là thuộc về thời đại đồ đá mới còn sót lại. Đồ gốm đào được ở
Đông Sơn thuộc về hậu kỳ của thời đại đồ đá mới mà hình thức cùng kỹ thuật tương tự
với các đồ đào được ở Chiết Giang. Người ta cho rằng kỹ thuật này có lẽ do người Lạc
Việt đem đến vì người Anh-đô-nê-diêng chưa tới một trình độ kỹ thuật cao như vậy. Đồ
đồng phần nhiều là binh khí, búa, rìu, mũi thương, mũi mác, dao găm, mũi tên, lưỡi
qua giống hệt như các thứ tìm được ở miền Giang Hoài và Chiết Giang của người Việt
tộc. Song từ khi truyền đến Việt Nam thì kỹ thuật đồ đồng của người Lạc Việt mà xuất
xứ là miền Ngô Việt, có lẽ đã chịu ít nhiều ảnh hưởng của văn hóa Anh-đô-nê-diêng rồi
nhờ điều kiện sinh hoạt dễ dàng được phát đạt dần đến một trình độ khá cao. Cái trống
đồng Ngọc Lư hiện giữ được ở viện Quốc gia bảo tàng ở Hà Nội đã chứng tỏ lời chúng
tôi nói đây. Và chính Mã Viện đã lấy ở đất Lạc Việt một cái trống đồng loại này đem về
nước, đúc tượng ngựa đồng. Theo Lâm Ấp Ký dẫn ở Thủy Kinh Chú: người Lạc Việt còn
đúc cả thuyền bằng đồng nữa. Xem các đồ đồng tìm được ở Đông Sơn người ta thấy
32. 32 Việt Sử Toàn Thư
hình người có tóc búi sau gáy, có bịt một cái khăn ngang hai mối thắt lại thả dài xuống
lưng. Ở mỗi tai có đeo một cái vòng lớn. Hình như lưng có thắt một cái giây, ở sau lưng
có một cái tua bỏ thõng xuống. Lại có một hình người khác, tai cũng đeo vòng lớn,
nhưng phần thân dưới mang một cái váy như váy Mọi ngày nay. Ở trước váy có thêm
miếng lá phủ, tóc thì búi cao lên đỉnh đầu, một nửa kết thành bím bỏ thõng xuống
lưng. Búi tóc có bịt một cái khăn. Kiểu tóc và kiểu khăn này giống hệt cách trang sức
của người Dayak ngày nay.
Hai hình người này cho ta phỏng đoán cách phục sức ngày xưa của người Lạc Việt.
Theo lời tâu của Tiết Tôn làm quan ở Giao Châu dưới đời Tam Quốc, người Lạc Việt bấy
giờ búi tóc và đi chân không.
Người Lạc Việt có tục xâm mình, tin mình là con cháu Giao Long (truyền thuyết con
Rồng cháu Tiên) mà họ gọi là Lạc Long Quân. Họ tin tưởng quỷ thần, có tục chôn người
chết, bỏ đồ binh khí bằng đá và bằng đồng vào quan tài trước khi hạ xuống đất. Tôn
giáo có tính cách nông nghiệp. Mỗi năm về mùa Xuân, họ mở hội cho trai gái tự do vui
đùa múa hát có ý nghĩa ghi dấu mùa Xuân và mở mùa Hạ, trai gái dùng trầu cau làm lễ
cầu hôn. Trong những hội hè ở các nơi, dân đã có tế lễ rất thành kính. Nhiều miền
thượng du ngày nay, dân sơn cước cũng rất ham chuộng và vẫn bảo tồn phong tục
này. Về chế độ xã hội khi mới đến, dân Lạc Việt còn theo chế độ thị tộc như người thổ
trước Anh-đô-nê-diêng. Sau này nông nghiệp phát đạt, tiến đến chế độ gia tộc phụ hệ,
còn ở những miền hẻo lánh, rừng núi chế độ thị tộc vẫn còn tiếp tục.
Hậu Hán Thư quyển 116 chép về văn hóa của người Lạc Việt như sau: "Người Giao
Chỉ không phân biệt trưởng ấu... Không biết lễ giá thú, chỉ theo dâm hiếu mà không
biết tình cha con, không biết đạo vợ chồng, nghĩa là không có tổ chức gia tộc theo chế
độ phụ hệ, chế độ tôn pháp như Trung Quốc.
Trong sớ của tiết Tôn ở đời Tam Quốc (Tam Quốc Chí 9.53) có đoạn nói rằng khi mới
thuộc Hán, người Giao Chỉ ở huyện Mê Linh, và Cửu Chân ở huyện Đô Lương, hễ anh
chết thì em lấy chị dâu, đó là di tích của chế độ mẫu hệ. Sau này xúc tiếp mỗi ngày một
sâu với văn hóa Bắc phương những phong tục dấu vết của thời man mọi này tiêu ma
dần cho đến mất hẳn từ thời Tích Quang và Nhâm Diên tức là thời Đông Hán. Trong
cuốn Xã Hội Việt Nam ông Lương Đức Thiệp có nêu ra điểm này và trong cuốn Les
Grandes époques de l'Indochine, Bulletin de la S.E.M. du Tonkin, Tome XV -- No. 2 pp.
281-287, ông L. Finot cũng có nói: Dân Văn Lang trước thế kỷ thứ 2 và thứ 3 còn sống
ở trong trạng thái gia đình mẫu hệ (matriarcat) và có tục đàn bà góa phải tái giá với
anh em chồng (lévirat). Trạng thái này đổi dời lần lần do sự đồng hóa với Tàu để từ gia
tộc mẫu hệ biến thành gia tộc phụ quyền. Ông Nguyễn Văn Tố bác bỏ kịch liệt thuyết
này cho rằng không có chế độ thị tộc mẫu hệ vì họ Hồng Bàng từ vua Đế Minh đến Lộc
Tục (Kinh Dương Vương) đã có việc hôn phối tức là không có việc đàn bà chung chạ với
nhiều người đàn ông, các con chỉ biết có mẹ, và cũng không có tục đàn bà góa phải tái
giá với anh em chồng. Chúng tôi thiết nghĩ chế độ mẫu hệ có thể xuất hiện với đời thái
cổ ở bất cứ nơi nào khi người ta chưa có văn minh, đạo đức. Lời phản đối của ông
Nguyễn Văn Tố phải chăng vì lòng tự ái dân tộc chăng?
33. 33 Việt Sử Toàn Thư
Về tổ chức chính trị, các thị tộc Lạc Việt còn là những bộ lạc đặt dưới quyền một tù
trưởng và khi thị tộc Lạc Việt đến Bắc Việt khuynh hướng tập trung bắt đầu rồi thành
một chế độ phong kiến sơ sài. Tình trạng này khởi từ họ Hồng Bàng nên sử chép bấy
giờ có vua là Lạc Vương, dân gọi là Lạc dân, các cấp chỉ huy là Lạc hầu, Lạc tướng, Bố
chính chia nhau các thái ấp lớn nhỏ tùy theo địa vị của mỗi đẳng, cấp. Và cũng do việc
phân chia đất đai nầy ta nhận thấy đời sống của Lạc Việt khi đó đã là đời sống định cư
từ các miền Cao nguyên cho tới các địa phương Trung Châu trên lưu vực sông Nhị Hà
và sông Mã. Chế độ phong kiến đó hiện nay còn ở các nơi người Mường trú ngụ cho ta
một hình ảnh có thể phù hợp với đời sống cổ xưa của dân ta kể từ họ Hồng Bàng...
Trong khi xét về nguồn gốc của người Giao Chỉ, Đông Âu, Mân Việt, Tây Âu và Lạc
Việt chúng tôi đã trình bày các điểm tương đồng của các thị tộc trên đây với thị tộc Lạc
Việt chúng ta, và chúng tôi có cảm tưởng rằng:
1. Người Việt của chúng ta xuất hiện từ đời thượng cổ ở miền Bắc Nam bộ Trung
Hoa và dần dần tản mác xuống miền Bắc bán đảo Hoa Ấn.
2. Chủng tộc của chúng ta do các biến thiên của Lịch Sử đã lẫn lộn với người Hán tộc
mà yếu tố Mông Gô Lích là một yếu tố quan trọng trong dòng máu của họ. Chúng ta lại
hỗn hợp cả với giống Anh-đô-nê-diêng là một giống rải rác ở khắp Đông Nam Á Châu
và đã đến bán đảo Hoa Ấn trước chúng ta.
3. Người Lạc Việt chúng ta đã tiên phong phiêu lưu xuống Bắc Việt và miền Bắc
Trung Việt trước áp lực của người Hán tộc. Các chủng tộc ở Á Châu phát tích ở miền đại
lục thường chỉ tiến về phía Nam theo đường biển gần như một công lệ...
4. Người Việt chúng ta là những phần tử dũng cảm nhất có lẽ vì được hưởng nhiều
đặc tính quý báu nhờ sự pha máu với nhiều chủng tộc, nên đã đương đầu được với
nhiều cuộc xâm lăng của Bắc phương mặc dầu đã phải trải qua nhiều phút thăng trầm
bi đát. Và cũng có thể nói rằng những cuộc hưng vong thê thảm này đã hun đúc cho
dân tộc chúng ta một tinh thần tranh đấu bền bỉ, để tồn tại đến ngày nay, oanh liệt
dưới vòm trời Đông Nam Á.
34. 34 Việt Sử Toàn Thư
Phần 1 - Chương 2
Đời Sống Thượng Cổ Của Dân Tộc Việt Nam
Đời sống vật chất của ông cha chúng ta trong thời cổ xưa dĩ nhiên là khó khăn, chật
vật hết sức. Sử sách tới nay chưa có sự kê cứu rõ rệt về vấn đề này vì đây là một vấn
đề thuộc về thuở tiền sử và khuyết sử.
Ta có thể căn cứ vào câu "Ăn lông ở lỗ" để hình dung đại khái đời sống của người
thượng cổ khi còn man dã. Dân tộc nào trên thế giới buổi nguyên thủy đều cũng vậy.
Họ đã sống như bầy thú, trú ngụ trong các hang hốc. Họ lấy lá che thân, làm lều, túp
trên các cành cây. Ăn thì ăn sống, nuốt thì nuốt tươi khi chưa biết dùng lửa. Hằng ngày
rủ nhau săn bắn hoặc chài lưới, để tìm ra thực phẩm. Cuộc sống luôn luôn phải di
chuyển vì chưa tìm ra được nhiều khả năng kinh tế (khi chưa có nghề giồng cây, giồng
lúa, chế tạo các dụng cụ) và chống với Thiên Nhiên tàn bạo. Tâm hồn lúc nào cũng bị
hoảng hốt vì mọi vật (động vật hay cả bất động vật) đều có thể là thù nghịch của họ.
Họ cảm thấy mình là những sinh vật nhỏ mọn, yếu đuối vật vờ giữa cái vũ trụ mênh
mông, bát ngát đầy huyền bí. Dòng thác đổ, cành cây rơi, cơn lốc thổi, tảng đá lăn, cơn
sóng gầm, tiếng thú thét, hết thảy đều là những thứ ngày đêm khủng bố, ám ảnh họ.
Họ cho đấy là sự hờn giận của các hung thần. Không có ý niệm về các hiện tượng trong
trời đất và vạn vật, vả lại không có cách gì đối phó, thảng hoặc có đối phó thì cũng vẫn
e sợ nên họ phải tôn thờ mọi vật, bởi trong đầu óc người cổ xưa, mọi vật đều có linh
hồn và linh cảm, có thể sinh họa hay tác phúc. Vì vậy tục bái vật và thuyết đa thần đã
chi phối họ rất mạnh mẽ. Với thuyết đa thần người ta tin có Thần Sấm Sét (thần thiên
lôi), Thần Mưa, Thần Gió, Thần Sông, Thần Đất, Thần Nước, Thần Núi v.v... có lẽ bởi
các vị thần này có thể có ảnh hưởng đến đời sống của họ. Với tục bái vật, người ta thờ
cây đa, cây đề, ông bình vôi, hổ, rắn, cho rằng các thứ đó đều có quan hệ mật thiết
đến đời sống của mình, cai quản mình trực tiếp hay gián tiếp. Những phong tục và dị
đoan đó đến ngày nay cũng hãy còn lác đác ở các thôn quê Việt Nam, cũng như ở
nhiều bộ lạc da đen (châu Phi, châu Mỹ hay châu Á).
Thời gian trôi qua, người cổ của chúng ta mỗi ngày một tiến rồi một ngày kia biết lặn
lội trong những khoảng ruộng bùn lầy, tưới những giọt mồ hôi xuống đất cứng để sinh
sống. Bấy giờ chưa có gia súc, chưa có dụng cụ tinh xảo, họ trần lực lấy sức tay chân
tranh đấu với Thiên nhiên. Họ đẽo đá làm thành những lưỡi cuốc nhọn để sới đất khô
và đập cho nhỏ chờ lúc nước sông tràn vào ruộng, ruộng sẽ có bùn ngầu cho họ gieo
giống. Họ biết tháo nước ra vào để khỏi nạn úng thủy hay thiếu nước. Gần bể về mùa
hanh, họ biết dùng mực nước thủy triều lên xuống ở các ngành sông để lấy nước vào
ruộng. Nhờ vậy ngay thời bấy giờ tại Trung châu Bắc Việt đẵ có nơi làm ruộng được cả
hai mùa. Sau này sum họp với người Tàu họ biết dùng lưỡi cày sắt và trâu bò.
